9-Ámeliy shÍNÍǴÍw tema: miywe ósimliklerin tárbiyalawda organikaliq hám mineral tóginlerden paydalaniw boyinsha esap kitaplar shınıǵıw maqseti

9-ÁMELIY ShÍNÍǴÍW


Tema: MIYWE ÓSIMLIKLERIN TÁRBIYALAWDA ORGANIKALIQ HÁM MINERAL TÓGINLERDEN PAYDALANIW BOYINSHA ESAP KITAPLAR


Shınıǵıw maqseti: Miyweli ósimlikler jetistiriwde hár túrli tóginlerden paydalanıw boyınsha esap-kitaplar ótkeriw menen talabalardı tanıstırıw hám olarǵa ámeliy kónlikpeler beriw.
Ximiyalıq tekseriwlerdiń kórsetiwinshe, ósimliklerde D.I.Mendeleev dáwirlik sisteması elementleriniń keminde yarmı bar. Ósimlikler qurǵaq zatında uglerod úlesi – 45 %, kislorod – 42 % hám vodorod – 7 %. Sonday-aq, ósimlikler quramına azot, fosfor, kaliy, kal`ciy, magniy, altınkúkirt hám temir hám kiredi.
Aytıp ótilgen jeti tiykarǵı elementten tısqarı ósimliklerge kem muǵdarda bor, molibden, mıs, marganec, rux hám basqa bir qatar elementler zárúr. Hár bir azıq elementi ósimlikte belgili fiziologik wazıypanı orınlaydı, onı basqa element penen ajratıp bolmaydı.
Olardan birewiniń jetispewshiligi ósimlikler tirishilik táriziniń buzılıwına hám ónimdarlıǵınıń tómenlewine alıp keledi. Belgili, topıraqta ósimlikler ózlestire almaytuǵın azıq zatlarınıń ózlestiriletuǵın formalarǵa ótiw processi úzliksiz keshedi.
Miyweli ósimliklerdiń bir jıllıq shaqaları, miyweleri, japıraqları hám basqa aǵzaları azıq zatlardı alıp shıǵıp ketiwi topıraqtı keskin kúshsizlendiredi, 20-26 jıllıq ónimdar baǵ gektarına 12-15 tonnadan ónim berse, topıraqtan jılına ortasha esapta 86,5 kg azot, 26 kg fosfor, 85,5 kg kaliy alıp shıǵıwı anıqlanǵan. Tábiyiy, miywezar baǵtıń ónimdarlıǵın joqarı dárejede hám turaqlı saqlap qalıw ushın topıraqtan alıp shıǵılǵan azıq elementleriniń ornın óz waqtında toltırıwı zárúr.
Mádeniy (mineral) hám jergilikli (organik) tóginler miyweli ósimlikler ónimdarlıǵın asırıwdıń nátiyjeli usıllarınan biri bolıp esaplanadı. Tógin tógiwde topıraq ónimdarlıǵı, miyweli ósimliktiń biologiyalıq qásiyetleri, ekologiyalıq sharayatlar, aymaqta diyxanshılıq xarakteri, ósimliklerdiń jası hám awhalı hámde egin egiw tártibi esapqa alınıwı lazım.
Tómendegi miyweli ósimlikler túrlerin berilgen maydanda jetistiriw ushın talap qılınatuǵın tóginlerdi esaplap shıǵıń:
1. Tuqımlı túrler baǵın payda etiw – 50 ga;
2. Ónim bermeytuǵın tuqımlı baǵ – 120 ga;
3. Ónim beretuǵın tuqımlı baǵ – 75 ga;
4. Anar – 15 ga;
5. Anjir – 10 ga;
6. Erik – 45 ga;
7. Badam – 25 ga;
8. Pakana sabıwshı ónim bermeytuǵın baǵ – 75 ga;
9. Pakana sabıwshı (payvantagli) ónim beretuǵın baǵ – 50 ga;