9-Mavzu. Temperament va kasbni egallash masalalari. (2 soat) Reja

---

9-Mavzu. Temperament va kasbni egallash masalalari
.
 
(2 soat) 
Reja : 
1.
Tеmpеramеnt haqida tushuncha.
2.
Tеmpеramеnt turlari va 
xususiyatlari.
3.
Tеmpеramеnt va faoliyatning 
maxsuldorligi.
4.
Temperament va kasbiy malakalarni egallash
1.
 
 
2.
 
Tayanch iboralar: 
Temperament, Gippokrat, E.Krechmer, xolerik, sangvinik, 
melanxolik, flegmatik, qon, qora o`t, sariq o`t, balg`am, astenik, piknik, shizoid, 
sikloid, I.P.Pavlov, nerv sistemasi, faoliyat
.
 
Kishilar o`rtasidagi individual-psixologik tafovutlarda psixikaning dinamik 
(o`zgaruvchan) deb atalmish xususiyatlari muhim o`rin egallaydi. Bunda eng 
avvalo psixik jarayonlar va holatlar intensivligi darajasi, shuningdek, ularning u 
yoki bu tezlikda kechishi nazarda tutiladi. Ma'lumki, odamlar xulq-atvor va 
faoliyat motivlari nisbatan teng bo`lganda, bir xil tashqi ta'sir etganda, bir-biridan
ta'sirchanligiga va ko`rsatayotgan energiyasiga ko`ra sezilarli darajada farq 
qiladilar. Jumladan, bir xil kishi sekinlikni, boshqasi shoshilinchni yoqtiradi, bir xil 
odamlarga hissiyotlarning tez uyg`onishi xos bo`lsa, boshqasiga esa sovuqqonlik 
xosdir, boshqa birovni keskin imo-ishoralar, ma'noli mimika, boshqasining 
harakatlarida 
og`ir-bosiqlik, 
yuzining 
kam 
harakat 
qilishi 
ajratib 
turadi.Harakatlanish xususiyatlariga qarab farqlanishlar har qanday teng 
sharoitlarda individning umumiy faolligi, harakatchanligi va emotsionalligiga 
binoan yuz beradi. 
Shaxs-qaytarilmas, u o`z sifatlari va borligi bilan noyob. Ana shu 
qaytarilmaslik, noyoblikning asosida uning individual psixologik xususiyatlari 
majmui yotadi. Insonning individualligini izohlovchi xususiyatlardan biri bu– 
temperamentdir.
Temperament lotincha «temperamentum» degan so`zdan olingan bo`lib, 
buning ma'nosi «aralashma», «qotishma» demakdir. Temperament deganda biz 
odatda, kishining tabiiy tug`ma xususiyatlari bilan bog`liq bo`lgan individual 
xususiyatlarini tushunamiz. Temperament va layoqatlar individning dinamik psixik 
faoliyatini ta'minlovchi sifatlarini o`z ichiga oladi. Kishi temperamentiga aloqador 
sifatlarning o`ziga xosligi shundaki, ular kishi bir faoliyat turidan ikkinchisiga, bir 
emotsional holatdan boshqasiga, bir malakalarni boshqasi bilan almashtirgan 
paytlarda reaktsiyalarning egiluvchan va dinamikligini ta'minlaydi va shu nuqtai 
nazardan qaraganda, Temperament-shaxs faoliyati va xulqining dinamik va 
emotsional-hissiy 
tomonlarini 
xarakterlovchi 
individual 
xususiyatlar 
majmuidir.Psixologiya fanining ijtimoiy tarixiy taraqqiyoti davrida temperamentga 
nisbatan bildirilgan mulohazalar, uning moddiy asosi to`g`risidagi talqinlar xilma-
xil bo`lib, shaxsning psixologik xususiyatlarini o`ziga xos tarzda tushuntirish 
uchun xizmat qilib kelgan. Temperament to`g`risidagi dastlabki ta'limotni grek 
olimi, vrachi Gippokrat (eramizdan avvalgi 460-356 yillarda yashagan) yaratgan 

---

bo`lib, uning tipologiyasi hozirgi davrgacha qo`llanilib kelinmoqda. Uning fikricha 
organizmning holati asosida «sharbat»larning, u ya'ni organizmda mavjud 
suyuqliklarning (qon, limfa, o`t) miqdoriy nisbati bilan bog`liqdir. Bu 
sharbatlarning aralashtirilgandagi nisbati grekcha «krasis» («go`zal» ma'no) so`zi 
bilan aytilgan. Bir necha asr keyinroq ishlagan rimlik anatom va vrach Galen 
birinchi bo`lib temperamentning kengaytirilgan tasnifini beradi: u 13 ta turni o`z 
ichiga qamrab oladigan temperament turini aniqlagan. Temperament turlari soni 
qadimgi tibbiyot olimlari tomonidan keyinchalik to`rtga kamaytiriladi. 
Gippokratning ta'biricha, inson tanasida to`rt xil suyuqlik mavjud bo`lib, 
ular o`t yoki safro, qon, qora o`t, balg`am kabilardan iborat. 
Uning mulohazasicha: 
1)
o`tning xususiyati-quruqlikdir, uning vazifasi-tana a'zolarida quruqlikni 
saqlab turish yoki badanni quruq tutishdir. 
2)
qonning xususiyati-issiqlikdir, uning vazifasi tanani isitib turishdir. 
3)
qora o`t xususiyati-namlikdir, uning vazifasi-badanni sovutib turishdan iborat. 
Gippokrat ta'limotiga muvofiq, har bir insonda shu to`rt xil suyuqlik mavjud 
bo`lib, uning bittasi ustivorlik kasb etadi. Mazkur aralashmalardan qaysi biri 
salmoqliroq bo`lsa, shunga qarab insonlar temperament jihatidan farqlanadilar,
chunonchi 
xolerikda-sariq 
o`t, 
sangvinikda-qon, 
melanxolikda-qora 
o`t, 
flegmatikda balg`am ustun bulishi ta'kidlanadi (1-jadval).