9-mavzu. Tadbirkorlik etikasi va madaniyati

Xo’sh, boshqarish san’ati nima? 
Boshqarish san’ati tadbirkor rahbar- lardan 
talab qilinadigan eng asosiy xislatlardan bo‘lib, uning qo‘l ostidagi ishchi-xizmatchilar 
bilan yaxshi munosabat o’rnatishi, korxonada ishlab chiqarishning eng samarali 
natijalarini beradigan muhit yaratishni taqozo etadi. 
Yaponiyaning boshqarish uslubi 
ana shu tamoyil asosiga qurilgan. Yaponlarning 
boshlang’ich ijtimoiy sharoiti shundayki, ular ishchini ijtimoiy himoya qilish bilan birga 
ma’naviy tarbiyalab boradilar, inson ro’hiyatidan (psixologiyasidan) to‘g‘ri 
foydalanadilar, ishchini ishga tayyorlash jarayon- ida xalqqa ma’lum bo‘lgan uslublarni 
qo‘llaydilar, ya’ni bajariladigan ish- ning nozik tomonlari va qat’iylikni o’rgatadilar. 
Ishchining ish joyini tez-tez o‘zgartirishi qat’iy qoralanadi, shu sababli ishchilar bir ish 
joyida uzoq yillar davomida ishlab, o‘z kompaniyasiga sodiq bo‘lishadi. Natijada, 
ishchilarning tajribasi va malakasi juda yuqori bo‘ladi, bu esa , o‘z navbatida, mehnat un- 
umdorligining o’sishi, yuqori sifatli mahsulot ishlab chiqarishiga olib keladi. 
Bizda ham har bir tadbirkor rahbar ish joylarida mana shunday uslubni tashkil qila 

---

44 
olishi kerak. Shundagina sifatsiz mahsulot sonini kamaytirib, yuqori sifatli mahsulot 
olishga erishish mumkin. 
Tadbirkor rahbarning tashkilotchiligi 
– mehnat jamoasini uyushtirish, 
jipslashtirish, ishlab chiqarish va tarbiyaviy jarayonlarga ta’sir ko’rsatish, guruh 
faoliyatini oliy maqsadlarga qarata olish qobiliyati kabi masalalarni qamrab oladi. 
Qanday tadbirkor rahbar muvaffaqiyatlarga tez erishadi? Ruhshunos olimlar uning 
bir necha omillarga bog’liqligini ta’kidlaganlar. 
Bular quyidagilardir: 
Tadbirkor rahbarda tashkilotchilik qobiliyatining namoyon bo‘lishi: 
-
jamoada sof axloqiy muhit paydo qila olishi, hammaning hamkorlikda 
harakat qilishini ta’minlay olishi; 
-
kishilarni ishontira olishi va jamoada o‘zaro yaxshi munosabatlarni qaror 
toptirish uchun shart-sharoit yaratishi. 
Rahbarning kishilar bilan til topib ishlash mahorati: 
-
tadbirkor o‘z qo‘l ostidagilarning nimaga qodirligini hisobga olib ish- 
larni taqsimlashi; 
-
kishilarni uyushtirishning eng muhim omillaridan foydalanishi; 
-
har bir kishining ro’hiy-psixologik kayfiyatlariga mos ravishda mu- loqot 
qilishi. 
Tadbirkor rahbarning mehnatga munosabatida ishbilarmonligi: 
-
ishlab chiqarish va boshqa jabhalarda har xil muammolarni hal etishda eng 
qulay yo‘llarni izlab topish; 
-
vijdonlilik va adolatlilik; 
-
boshlagan ishlarni oxiriga yetkazish. 
Rahbar faoliyatida ijro etish qobiliyatining namoyon bo‘lishi: 
-
kasbiy malaka va ko’nikmaga ega bo‘lishi; 
-
texnik vazifalarni hal etishga uquvliligi; 
-
yangiliklar va g’oyalarni ishlab chiqarishga joriy etib borishi. Tadbirkor 
rahbarning qarorlarni qabul qilishdagi uquvi: 
-
mustaqil ravishda qarorlar qabul qila olish; 
-
qabul qilgan qarorining oqibati va natijalarini ko’ra bilishi; 
-
ishlab chiqarishda sodir bo‘luvchi turli holatlarni hisobga olib borishi, 
tanglikdan qutulish yo‘llarini izlashi; 
-
noto‘g‘ri qaror qabul qilganda o‘z xatolarini bo’yniga olishi; 
-
xodimlarni boshqaruv masalalariga ko’proq jalb etishi. Tadbirkor 
rahbarning kishilarga munosabati: 
-
o‘z va’dasi, so‘zining ustidan chiqishi; 
-
kishilarni bir-biridan ajratmasligi – hammaga bir xil munosabatda bo‘lishi; 
-
o‘z qo‘l ostidagilar va boshqalarga tavozeda bo‘lishi va o‘zini tuta 
bilishi, odobliligi va xushmuomalaligi; 
-
kishilarga 
munosabatda 
har 
bir 
kishining 
ruhiy-psixologik 
xususiyatlarini hisobga olib muomalada bo‘lishi. 
Tadbirkor rahbarning o‘z-o‘ziga talabchanligi: 

---

45 
-
o‘z xatti-harakatlarini tanqidiy baholay olishi; 
-
o‘z imkoniyatlarini hisobga olib ishlashi; 
-
boshqalarning unga bergan yaxshi va yomon baholarini tahlil yetib, 
ulardan tegishli xulosa chiqarishi. 
Rahbar o‘zida quyidagi ruhiy-psixologik, fiziologik, axloqiy, ma’naviy va 
ishbilarmonlik sifatlarini mujassamlashtirgan bo‘lishi kerak. 
Tadbirkor rahbarning ruhiy-psixologik xususiyatlari: