9-Mavzu. Mehnat jamoalari xodimlarini boshqarish

Stress va uni boshqarish
Stress ­– inglizcha (stress) so’zidan olingan bo’lib, asabiylik keskinlik degan ma'nolarni anglatadi.
Asabiylik turli jismoniy va akliy ishlar haddan oshib ketishi, xavfli vaziyat tugilgan paytlarda, zarur choralarni zudlik bilan topishga majbur bo’lganda vujudga keladigan ruxiy holatdir. Bunday holatga tushgan kishilarga nisbatan: «u asabiylashdi» deb aytishadi. Shu ma'noda asabiy tushunchasi:

• 
  salga asabiylashaveradigan, bular-bulmasga kizishib, tutakib ketadigan, zardasi tez, jizzaki kishi;
  
• 
  asablarning kasalligi tufayli yuz bergan, asablar faoliyatining bo’zilganligi natijasida yuzaga kelgan xastalik;
  
• 
  asablarning ko’zgalishi bilan bog’liq bo’lgan holat (janjal, bakirik-chakirik) kabilar ma'nosida talqin qilinadi.
  

Kanadalik buyuq fiziolog Gans Sels asabiylashishini odam yoki xayvon organzimining har qanday ta'sirga o’ziga xos munosib javob deb baholaydi. U uch bosqichga bulinadi:

1. 
   Boshlangich ta'sirchanlik (emotsional) tuygusi (galayon); a'zoi badandagi kuchlarning safarbarlikka tortilishi.
   
2. 
   Qarshilik ko’rsatish bosqichi.
   
3. 
   Tolikish bosqichi.
   

Stress – bu oddiy va ko’p uchrovchi holat. Qattiq bezovta bo’lish, xayajon va uyqusizlikdan biz hammamiz uni sezamiz. Ozgina stresslarning ziyoni bulmasligi mumkin. Shuning uchun har bir rahbar yoki xodim:

• 
  yul kyshilishi mumkin bo’lgan va
  
• 
  haddan tashqari asabiylashganlik darjasini bilmogi lozim.
  

Stressni sodir bulishiga asosan ikki yunalishdagi omillar sabab bo’ladi (30-chizma).
Asabiy holatning vujudga kelishi va uning utib ketishi, ruxiy halovatsizlikni bilish, uni bartaraf etish kabilar rahbarlik faoliyatining diqqat markazida turishi kerak. Asabiylashgan holatda:

• 
  ongni faoliyatidagi ayrim tomonlar to’xtashdan koladi;
  
• 
  idrokda, xotirada anglashilmovchiliklar paydo bo’ladi;
  
• 
  kutilmagan kuzgalishlarga nisbatan ayni bir hil bulmagan ta'sirlar yuzaga chiqadi;
  
• 
  diqqat va idrok ko’lami torayib, halovatsizlik kuchayadi va boshqalar.
  

Shunday vaziyatlarda noxush holatning oldini olish, ya'ni uni boshqarish kerak.