9-mavzu. Huquqiy tadqiqot. Huquqiy manbalarni topish va ular bilan ishlash

---

9-mavzu. Huquqiy tadqiqot. Huquqiy
manbalarni topish va ular bilan ishlash
Reja:
1. Huquqiy tadqiqot va uning maqsad hamda vazifalari
2. Huquqiy manbalarni izlab topish va ular bilan ishlash
3. Huquqiy manbalar tizimlari va ularda ma'lumotlarni izlash qoidalari
4. Huquqiy manbalar bilan ishlashning o'ziga xos xususiyatlari
Huquqiy tadqiqot nima?
Huquqiy tadqiqotlar – bu huquqiy dalillar va qarorlarni qo'llab-quvvatlash
uchun ma'lumotlarni aniqlash va olish jarayoni. Keng ma'noda, huquqiy tadqiqotlar
harakatlarning har bir bosqichini o'z ichiga oladi, bu muammo faktlarini tahlil
qilishdan boshlanib, tergov natijalarini qo'llash va xabar berish bilan yakun topadi.
Tegishli huquqiy ma'lumotlarni topish qiyin bo'lishi mumkin va elektron tadqiqot
vositalaridan, shuningdek, bosma kitoblar va materiallardan foydalanishni talab
qilishi mumkin. Shu bilan birga, yuridik tadqiqotlar uchun foydali bo'lgan ko'plab
manbalar pulli va ko'plariga osonlikcha kirish imkoni mavjud emas.
Huquqiy tadqiqot jarayonlari mamlakatga va huquqiy tizimga qarab farqlanadi.
Biroq, huquqiy tadqiqotlar odatda quyidagi vazifalarni o'z ichiga oladi:
1. Muayyan yurisdiksiyadagi huquq yoki asosiy hokimiyat organlari birlamchi
manbalarini qidirish (ishlar, nizomlar, qoidalar va h.k.).
2. Ikkinchi darajali manbalardan (masalan, yuridik sharhlar, yuridik lug'atlar,
huquqiy risolalar va ensiklopediyalar)dan ma'lumotlar izlash.
3. Tergov qilish yoki qo'llab-quvvatlovchi ma'lumot uchun yuridik bo'lmagan
manbalarni qidirish.
Huquqiy tadqiqotlar yuridik ma'lumotlarga muhtoj bo'lgan har qanday kishi, shu
jumladan yuristlar, kutubxonachilar va paralegallar tomonidan amalga oshiriladi.
Huquqiy axborot manbalari bosma kitoblardan tortib bepul yuridik tadqiqot saytlari
(masalan, xalqaro – Kornell yuridik ma'lumot instituti, Findlaw.com, Martindale

---

Hubbell yoki CanLII; milliy – www.lex.uz) va axborot portallari, masalan, Wolters
Kluwer, LexisNexis, Westlaw, VLex kabi pullik ma'lumotlar bazasi provayderlari.
Dunyo bo'ylab qonun kutubxonalari o'zlarining tashrif buyuruvchilariga yuridik
maktablarda, yuridik firmalarda va boshqa tadqiqot muhitida kerakli huquqiy
ma'lumotlarni topishda yordam beradigan tadqiqot xizmatlarini ko'rsatadilar.
Ko'pgina qonun kutubxonalari va muassasalari Internetdagi huquqiy ma'lumotlarga
yakka tartibda yoki jamoaviy harakatlar orqali, masalan, "Huquqqa erkin kirish"
harakati kabi bepul kirish huquqini beradi.
Buyuk Britaniya sharoitida huquqiy tadqiqotlar olib borishni istaganlar uchun
bir qator maxsus kitoblar mavjud.
Huquqiy axborot resurslari 2 turga bo'linadi: 1. Foydalanish uchun bepul. 2.
Tijoriy.
1. Foydalanish uchun bepul
Garchi ko'plab yurisdiktsiyalar Internetda qonunlarni e'lon qilsalar ham, sud
amaliyoti ko'pincha ixtisoslashgan onlayn ma'lumotlar bazalari orqali olingan
ma'lumotlarga tayanadi. To'lovsiz kirish mumkin bo'lgan resurslar tomonidan taqdim
etiladigan bepul xizmatlarga quyidagilar kiradi: Australasian Legal Information
Institute, British and Irish Legal Information Institute, CanLII, Legal Information
Institute, LexML Brasil, World Legal Information Institute, Mindworks and
Jurispedia, TDYU Yuridik klinikasi.
2. Tijoriy
Tijorat huquqiy tadqiqot xizmatlari asosiy va ikkinchi darajali manbalarni o'z
ichiga oladi. Tijorat xizmatlari milliy, xalqaro yoki qiyosiy bo'lishi mumkin. 2010-
yildan boshlab AQShda tijorat huquqiy tadqiqot vositalari yiliga taxminan 8 milliard
dollar daromad keltirgan.
Ba'zi hukumatlar, shuningdek, AQSh PACER huquqiy tizimi kabi pulli
ma'lumotlar bazalari orqali ma'lum manbalarga kirishni ta'minlaydi.