9 маъруза мавзу: Иссиқлик тармоқларининг тузилиши. Қувурлар, арматура, таянчлар, компенсаторлар. Режа: Иссиқлик тармоқларининг тузилиши Қувурлар, арматура, таянчлар, компенсаторлар

Қувурлар ва беркитиш –ростлаш арматуралар шартли босим Ру ва шартли диаметрлар Dу бўйича танланилади. Шартли босим Ру деганда 200С ҳароратда узоқ вақт давомида қувур ёки арматура ишлатилиши рухсати этилган энг юқори ортиқча босим тушунилади. Иссиқлик ташувчисини ҳарорати ўсиши билан рухсат этилган босим камаяди ва бу ҳақиқий рухсат этилган босим ишчи босим дейилади. Ишчи Рраб босим билан шартли босим орасидаги боғлиниш РрабқРу Бу ерда -ҳароратга кўра қабул қилинадиган коэффициент. Шартли диаметр Dу қувур ёки арматуранинг номинал ички диаметрини билдиради. Маълум бир шартли диаметрга эга бўлган қувурлар доимий ташқи диаметр DТ га ва турли ҳил девор қалинлиги S ва ички диаметри Dу эга бўлади. Масалан Dу=400мм ли қувурнинг ташқи диаметри DТ=426мм га, девор қалинлиги S=9мм бўлганда ички диаметри Dи=408мм га ва S=6мм бўлгада Dи=414мм га тенг бўлади.

ГОСТ 8732-78 бўйича чиқариладиган чоксиз қувурларнинг ташқи диаметри 32 дан 426 гачадир ГОСТ 10706-76 ва ГОСТ 8696-74 бўйича чиқариладиган электрпайвандли тўғрива спиральсимон чокли қувурларнинг ташқи диаметрлари 426 дан 1420 гачадир, бунда девор қалинлиги S 6 мм дан 14 мм гача ўзгаради. Қувурларнинг талаб этилган девор қалинлиги иссиқлик ташувчисининг ички (ишчи) босимига қараб аниқланади бу ерда Рраб-иссиқлик ташувчисининг ишчи босими, Па; DТ-қувурнинг ташқи диаметри, мм; []-қувур материалининг иссиқлик ташувчисининг ишчи ҳароратидаги рухсат этилган зўриқиши, Па; -чокнинг мустахкамлиги коэффициенти; с-қувурнинг ҳисобий қалинлигига қўшимча, мм.

Таянчлар. Таянчлар ўз вазифасига кўра қўзғалувчан ва қўзғалмас турларга бўлинади. Қўзғалувчан таянчлар иссиқлик қувурининг фақат оғирлигини қабул қилади ва унга қурилиш конструкциясида эркин силжишида имкон беради.

қўзғалувчан таянчлар иссиқлик тармоқларнинг турли ҳил ўтказилишида қўлланилади, фақат каналсиз ўтказишда ишлатилмайди. қўзғалмас таянчлар иссиқлик қувурларни ички босим ва ҳарорат деформациясидан ҳосил бўладиган кучланишлар бўйича бир бирига боғлиқ бўлмаган қисмлар (участклар)га бўлиш учун ҳизмат қилади. Бу ҳолда кучланишларни тармоқ узунлиги бўйича ортиб боришнинг, жиҳозлар ва арматурага кўрсатадиган таъсирининг олди олинади. Қўзғалмас таянчлар одатда пўлат ёки темирбетондан ясалади.
Пўлатли қўзғалмас таянчлар одатда пўлатли юк кўтарувчи конструкциялар (балка ёки швеллер) кўринишиги эга бўлиб, трубага пайвандланган тирчаклар орасида жойлаштирилади. юк кўтарувчи конструкция камераларнинг қурилиш конструкцияларига қистириб қўйилади ёки мачта, эстакада ва ҳ.к. ларга пайвандланади. Темир бетон қўзғалмас таянчлар тўсиқ кўринишига эга бўлиб, қувурлар каналсиз ўтқазилганда пойдеворларга, каналли ўтказилганда эса каналлар асосларига ва ёнмаларига ёки камераларга қистирилади.
Компенсаторлар. Тармоқ қувурлари иссиқлик узатиши натижасида жойидан силжиб кетмаслиги учун қўзғалмас таянчлардан фойдаланилади. Аммо қўзғалмас таянчлар орасида қувурларни иссиқлик узатишини қабул қиладиган қурилмалар бўлмаса, қувурлар катта кучланишлар остида бузилиши мумкин. Қуврларнинг иссиқлик узаишини компенсациялаш (қоидаси) учун турли ҳил қурлмаладан фойдаланилади (1.13-расм). Уларни ишлаш принципи бўйича икки гуруҳга бўлиш мумкин: 1) радиал ёки эгилувчан қурилмалар, яъни қувурларнинг иссиқлик узаишини эгилиш ёки бурилиш (фазовий) йўли билан қабул қилинадиган; 2) ўқли сирғанишли ва эластик турдаги қурилмалар, яъни иссиқлик узаишини қувурнинг телескопик силжиши орқали қабул қилинадиган.
Табиий компенсация махсус қурилмаларни ўрнатишни талаб қилмайди, шунинг учун ундан биринчи навбатда фойдаланиш лозим. Радиал компенсаторлар турли ҳил шаклдаги иссиқлик тармоқларда ўқли ва радиал кучланишларни бартараф этиш учун ўрнатилади. Ўқли компенсаторлар тармоқнинг тўғричизиқли қисмларида ўрнатилади. Амалда ўқли компенсаторлардан сальникли компенсаторлар кенг тарқалгандир.