9 Mahsulot va uning sifati haqida umumiy tuShunchalar

Mahsulot belgisi deganda mahsulotning har qanday xossalari va holatlarining miqdoriy va sifat tavsiflari tuShuniladi. Sifat belgisiga materialning rangi, buyumning shakli, detalning sathida himoya va bezak uchun ma’lum qoplamalarning bo‘lishi, prokatning yon tomoni (burchak, tavr, shvellar va Shunga o‘xshashlar), mahsulot detallarining biriktirish usullari (payvandlash, yopishtirish, parchinlash va Shunga o‘xshashlar), sozlash usullari (qo‘lda, yarim avtomatik, avtomatik va Shunga o‘xshashlar) kiradi.
Sifat belgilari orasida mahsulot sifatini boshqarishda katta ahamiyatga ega bo‘lgan statistik nazoratda qo‘llanuvchi muqobil belgisi bo‘lib, faqatgina ikkita bir – birini inkor qiluvchi imkoniyatlari bo‘lishi mumkin. Masalan, buyumlarda yaroqsizlikning borligi yoki yo‘qligi, detallarda ximoya katlami borligi yoki yo‘qligi va Shunga o‘xshashlar.
Mahsulotning miqdoriy belgisi uning parametridir. Mahsulot sifati o‘zining ko‘rsatkich alomati bilan ifodalanadi.


9.1. Mahsulot sifatining ko‘rsatkichi.
Mahsulot sifati avvalombor ilmiy tashviqot va konstruktorlik guruhlarida shakllana boshlaydi. Ishlab chiqarishning texnologik tayyorlanishida, mahsulotni tayyorlash jarayonida, mahsulotni muomalaga kirish pog‘onasida, takomillashtirish va ishlatish jarayonida mahsulot sifati shakllanadi. Mahsulotni ishlab chiqarish uchun birlamchi hujjat texnik vazifa hisoblanadi. Texnik vazifa – bu texnik shartlar va standartlar, konstruktorlik va texnologik hujjatlar bilan belgilanadi.
Texnik vazifani ishlab chiqaruvchi tashkilot buyurtma beruvchining talablariga asoslanib ishlab chiqadi. Bu jarayonda texnik ko‘rsatkichlarning kutilayotgan natijalari, yili va fan kashfiyotlarini hisobga olgan holda, patentlik hujjatlarini analiz qilib mahsulot sifatini talabga javob beradigan darajaga erishiladi.
Davlatlararo mahsulotning sifat ko‘rsatkichi sistema standarti (SPKP – klass 4)ga asoslanib, quyidagi sifat ko‘rsatkichlarini sanab o‘tish mumkin.
Mahsulotlarning har xil turi uchun quyidagi sifat ko‘rsatkichlari o‘rinli bo‘ladi:
1. Tayinlash ko‘rsatkichi - mahsulotni to‘g‘ri o‘z o‘rnida foydali ishlatishni xarakterlaydi.
2. Ishonchlilik va chidamlilik ko‘rsatkichi.
3. Texnologik ko‘rsatkichlar – mahsulotni ishlab chiqarishda Yuqori mehnat samaradorligini ta’minlaydi.
4. Estetik ko‘rsatkichlar – mahsulotni tashqi ko‘rinishi, sifati, butunligi va zamon talablariga javob berishini nazorat qiladi.
5. Standartizatsiyalash va unifikatsiyalash ko‘rsatkichlari - mahsulot qismlari va butunligicha ishlatish darajasini aniqlaydi.
6. Qonuniy – patentlik ko‘rsatkichi, mahsulotni o‘z mamlakatimiz va chet elda himoya darajasini, hamda mahsulotning patentlik tozaligini bildiradi.
7. Iqtisodiy ko‘rsatkichlari – ishlab chiqarishdagi sarf-harajatlarni va ishlatishdagi iqtisodiy samarasini aniqlaydi.