9-bob Xususiy kapital hisobi

9.5.  Maqsadli  moliyalashtirish  va  tushumlarning 
hisobi
Xo‘jalik yurituvchi  subyektlaming  ayrim  faoliyatlarini  rivojlan- 
tirishda  maqsadli  moliyalashlar  va  tushum lar  m uhim   ahamiyatga 
ega.  Maqsadli  moliyalashlaming  muhim  turlari  b o ‘lib  subsidiya 
va  grantlar  hisoblanadi.  Subsidiya  (lotincha  subsidum  —  yordam, 
nafaqa  m a’nosida)  — korxonalar,  tashkilotlar va xorijiy davlatlarga 
beriladigan  mablag‘.
Biror  faoliyatni  uyushtirish  yoki  qo‘llab-quw atlash  maqsad- 
larida,  odatda,  davlat  byudjeti,  mahalliy  byudjet,  yirik  bank  va 
korxonalar,  homiylar  tom onidan  ajratiladi.  Subsidiya  dotatsiya 
singari  takrorlanm ay,  faqat  b ir  m arta  qaytarib  berm aslik  va 
qaytarib  berish  sharti  bilan  beriladi.  Q aytarib  olinm aydigan 
subsidiyalar  amaliyotda  keng  tarqalgan.
G rant,  asosan,  ilm iy-tadqiqot,  tajriba-konstruktorlik  ishlarini 
o ‘tkazishda  davlat  tom onidan  m oliyalashtiriladigan  buyurtm a 
hisoblanadi.  Hozirgi  vaqtda  grantlar  ajratish  bilan  nafaqat  davlat, 
balki  nodavlat,  chet  el,  xalqaro  tashkilotlar  va  korxonalar  ham 
shug‘ullanadi.  Bunda  iqtisodiyotni  rivojlantirishda  asosiy  maqsad 
ilmiy-texnika va innovatsion yordam ko‘rsatishdir.  G rant mablag‘- 
laridan  q at’iy  ravishda  tegishli  maqsadlarda  foydalaniladi.
M aqsadli  tushum lar  jum lasiga  a ’zolik  badallari,  maqsadli 
foydalanishga  m o‘ljallangan  soliq  imtiyozlari  va  boshqalar  kiradi.
165

Buxgalteriya  hisobi  hisobvaraqlar  rejasida  maqsadli  moliya- 

lash tirish lar  va  tu sh u m la rn in g   hisobiga  shu  nom dagi  8800 
hisobvaraq  m oijallangan.
8800  hisobvaraq  passiv  hisobvaraqlardan  bo ‘lib,  unda  quyida- 
gilaming  hisobi  tashkil  etiladi:
8810  —  grantlar;
8820  —  subsidiyalar;
8830  —  a ’zolik  badallari;
8840  —  maqsadli  foydalaniladigan  soliq  imtiyozlar;
8890  —  boshqa  maqsadli  tushumlar.
Bunda  grant  va  subsidiyalarga  tegishli  m uom alalar  hisobva- 
raqlarda  quyidagi  tartibda  aks  ettiriladi:
a) grant  va  subsidiyalar  ajratilgani  haqida  xabar  olinganda  — 
DT  4890  KT  8810,  8820.
b )g ran t  va  subsidiyalar  ustav  kapitalining  oshishiga  olib 
borilganda  -   D T  8810,  8820  KT  8310,  8320,  8330,  8420.
c) grant  va  subsidiyalar  rezerv  kapitaliga  olib  borilganda  — 
DT  8530  KT  8810,  8820.
8830  —  a ’zolik  badallari  hisobvarag‘ida  ta ’sis  hujjatlari  bilan 
belgilangan  jam iyat  a ’zolarining  a ’zolik  badallari  aks  ettiriladi  va 
u  pul  mablag‘lari  hisobvaraqlarining  debeti  ham da  8830  hisob- 
varag‘ining  krediti  b o ‘yicha  aks  ettiriladi.
Soliq  solishdan  ozod  etish  natijasida  b o ‘shagan  mablag‘lar 
summalarining  maqsadli  vazifalami  bajarishga  yo‘naltirilishi  8840
—  «Maqsadli  foydalaniladigan  soliq  imtiyozlari»  hisobvarag‘ining 
debetidan  8530  —  hisobvarag‘ining  krediti  bilan  rasmiylashtiriladi. 
Imtiyoz  davri  o ‘tishi  bilan  ushbu  provodkaga  (soliq  solishdan 
imtiyoz  summasiga)  6410  hisobvarag‘i  debetlanib,  8840  hisob- 
varag‘i  kreditlanadi.
8890  —  boshqa  maqsadli  tushum lar  hisobvarag‘iga  maqsadli 
tushum lar  kelib  tushganda,  ushbu  hisobvaraq  kreditlanib,  5010- 
5530  hisobvaraqlar  debetlanadi.
U m um an,  yuqorida  keltirilgan  maqsadli  moliyalashtirishlar 
va  tushum lar,  ayniqsa  grant  va  subsidiyalar  hisobi  BHMA-10
—  «Davlat  subsidiyalarining  hisobi  va  Davlat  yordami  bo ‘yicha 
ko‘rsatiladigan  m a’lumotlar»  talablari  asosida  tashkil  etiladi.