9-bob Xususiy kapital hisobi

aksiyalar  hisobi.
9.1.  Xususiy  kapital  va  rezervlarning  iqtisodiy  mohiyati 
hamda  hisobning  vazifalari
Bozor  iqtisodiyoti  sharoitida  mavjud  va  yangi  tashkil  etilayot- 
gan  korxonalar  o ‘z  moliyaviy  va  moddiy  resurslarini  mustaqil 
shakllantiradi.  Bunday  resurslar,  odatda,  korxona  ta ’sischilari 
tom onidan  o ‘z  xususiy  mulklarini  ustav  kapitaliga  ulush  sifatida 
q o ‘shish  bilan  yaratiladi.
Jum ladan,  «Xususiy  korxona  to ‘g ‘risida»gi  Q onunning  12- 
moddasiga  ko‘ra pul,  qim m atli qog‘ozlar,  pul  bilan baholanadigan 
boshqa  mol-mulk  yoki  mulkiy  huquqlar  yoxud  boshqa  shaxsga 
beriladigan  o ‘zga  huquqlar  xususiy  korxonaning  ustav  fondiga 
q o ‘shiladigan  hissa  b o ‘lishi  mumkin.
157

«Ferm er xo‘jaligi to ‘g‘risida»gi  Qonunning  18-moddasiga ko‘ra 

pul,  qimmatli  qog‘ozlar,  binolar,  inshootlar,  boshqa  m ol-m ulk 
yoki  pul bilan  baholanadigan mulkiy huquqlar fermer xo‘jaligining 
ustav  fondiga  q o ‘yiladigan  hissa  bo‘lishi  mumkin.
Y uqoridagilardan  kelib  ch iq ib ,  xususiy  kapital  h u q u q lar 
va  im tiy o zlar  olish  u c h u n   korx o n a  m uassislari  to m o n id a n  
ta ’sis  hujjatlariga  m uvofiq  q o ‘shilgan  (to ‘langan)  h am da korxo­
naning  x o ‘jalik   faoliyatini  am alga  oshirish  u chun  zarur b o ‘lgan 
m oddiy  boyliklar,  pul  m ablag‘lari  va  xarajatlar  m ajm uyidir. 
B o sh q ach a  ay tg an d a,  xususiy  k ap ital  va  rezerv lar  x o ‘ja lik  
aktivlarining  m anbalarini,  ya’ni  o ‘z  mablagMarining  m anbalari- 
ni  ifodalaydi.
U m um an,  xo‘jaliklar  faoliyatida  nafaqat  xususiy  kapitalning, 
balki  rezervlaming  o ‘m i  ham   katta.
Moliyaviy  hisobotni  tayyorlash  va  taqdim   etish  konseptual 
asoslarining 52-bandida «Xo‘jalik yurituvchi subyekt va kreditorlar 
zararlarining  oqibatlaridan  q o ‘shim cha  ravishda  himoya  qilishni 
ta ’minlash  uchun  zaxiralami  (rezervlarni)  vujudga  keltirish  zarur. 
Rezervlami  hosil  qilish  va  ulam ing  miqdori  haqidagi  axborot 
qarorlar  qabul  qilishda  foydalanuvchilar  uchun  ahamiyatlidir» 
deyilgan.
U m um an,  kelgusi  davr xarajatlari  va to ‘lovlari  rezervini tashkil 
etishdan  maqsad  kelgusi  davrga  tegishli  b o ‘lgan  xarajatlar  va 
to 'lo v la r n i  b ir  m a ro m d a   ish lab   c h iq a rish   yoki  m u o m a la  
xarajatlariga  kiritish  yo‘li  bilan  belgilangan  tartibda jam g‘arishdan 
iborat.
U m u m an ,  kapital  va  rezerv lam in g   x o ‘ja lik la r  faoliyatidagi 
o ‘rn id an   kelib  ch iq ib   hisob  oldiga  quyidagi  vazifalar  q o ‘yil- 
gan:
1.  Xususiy  kapital  va  rezervlam i  tashkil  etish  va  ulardan 
foydalanish  ustidan  nazorat.
2.  Xususiy  kapital  va  rezervlar  tarkibidagi  o ‘zgarishlami  o ‘z 
vaqtida  va  to ‘g‘ri  hisobga  olinishini  ta ’minlash.
3.  M oliyaviy  hisobot  va  rahbariyatni  xususiy  kapital  va 
rezervlaming holati ham da ular tarkibidagi  o ‘zgarishlar to ‘g‘risidagi 
axborotlar  bilan  ta ’minlash.
158