8–ma’ruza Mavzu: Kavsharlar

Ruxli, kumushli, surmali, misli va kadmiyli qalay kavsharlarning kimyoviy tarkibi va erish harorati

Kavshar	Elementlar miqdori, %						Aralashma	Eriy	To’liq
markasi	Sn	Zn	Ag	Sb	Cu	Cd	lar, % ko’pi bilan	boshlash harorati, °С	erish ha- rorati, °C
П200А	89-91	9-11	-	-	-	-	0,35	199	210
П250А	79-81	19-21	-	-	-	-	0,35	199	250
Sn70Zn	69-71	29-31	-	-	-	-	0,35	200	315
Sn60Zn	59-61	39-41	-	-	-	-	0,35	200	345
ВПр6 (ПСр0Су8)	83-66	-	7,5-8,5	6,0-8,0	-	-	0,5	235	250
ВПр9 (ПСрМ05)	90,8- 93,2	-	4,5-5,5	0,8-1,2	1,5-2,5	-	0,5	215	240
П150А	37,5- 39,5	3,5-4,1	-	-	-	56,7- 58,7	0,35	150	165
4223-1	70-80	20-30	1-2	-	-	-	0,3	260	280
4223-2	50-65	40-44	2-3	2-4	-	-	0,3	320	350
ВЭ49	55	43,5	1,5	-	-	-	0,3	190	400
П170А	78-80	-	0,9-1,1	-	-	19-20	0,3	170	175
ПОССр2*	57,8- 59,8	-	1,9-2,1	0,3	-	-	0,35	169	173
ПОСр3	96,7- 97,3	-	2,7-3,3	-	-	-	0,3	220	220
* Tarkibida 37,5 - 39,5 % Pb bor

Qo‘rg‘oshin kavsharlar. Qo’rg’oshin kavshar sifatida juda kamdan kam xollarda ishlatiladi. Qo’rg’oshin asosida kumush, vismut, kadmiy, rux qo’shib tayyorlangan kavsharlardan foydalaniladi (8.3-rasm). Tarkibida 3% gacha Ag bo’lgan qo’rg’oshin kavsharlar keng ko’lamda qo’llaniladi. Ushbu kavsharlar yuqori darajada qayishqoq va texnologik xossalari yaxshi, issiqqa chidamliligi qalay-qo’rg’oshinli kavsharnikidan yuqoriroq bo’ladi, mis hamda latunni kavsharlagich bilan kavsharlashda ishlatiladi (8.16 - jadval).

8.3-rasm. Qo‘rg‘oshin – kumush tizimidagi qotishmalarning holat diagrammasi.

Qo’rg’oshin kavsharlar Sb, Na, Zn va boshqa elementlar bilan legirlanganda ularning mustaxkamligi, oquvchanlik chegarasi hamda korroziyabardoshligi ortadi. Qo’rg’oshin kavsharlardan CK-7 kavsharining (6 – 10% Cd, 0,5 – 1,5% Zn, 1,0 – 1,5% Sb, ≤ 0,3% Na, qolgani esa Pb dir) erish harorati 270 °C ga teng. ВПр12 va ВПр18 kavsharlari barcha iqlimiy sharoitda lok-bo’yoq qoplamali himoyasiz ishlay oladi. 7,5% Ag, 4,5% Sn, 0,15% Ni, 3,8% Cu va qolgani Pb dan iborat bo’lgan kavsharning oquvchanlik chegarasi eng yuqori, sovuqqa chidamliligi yuqori bo’ladi hamda kriogen texnika buyumlarini kavsharlash uchun ishlatiladi.

8.16-jadval

Kumushli qo‘rg‘oshin kavsharlarning kimyoviy tarkibi va erish harorati

Kavshar markasi	Elementlar miqdori, %				Aralashma lar, %, ko’pi bilan	γ, kg/m^3	Eriy boshlash harorati, ° С	To’liq erish ha- rorati, ° С
	Pb	Ag	Sn	Boshqa elementlar
ПСр3	96-98	2,7-3,8	-	-	0,5	11300	300	305
ПСр2,5	91-93	2,2-2,8	5,6-6,0	-	0,5	11000	295	305
ПСр2	61,5- 64,5	1,7-2,3	29,0- 31,0	4,5-5,5 Cd	0,5	9600	225	235
ПСр1,5 - - -	82-85 93,5 97,5 95-98	1,2-1,8 1,5 1,5 5-6	14-16 5,0 1,0 1,2	- - - -	0,5 - - -	10400 - - -	265 296 309 302	270 301 310 304
ВПр12 (ПСр05-40)	Asos	4,5-5,5	39-41	4,5-5,5 Cu 1,3-1,7 Sd 0,1-0,2 P	0,5	9380	220	300
ВПр18	Asos	1,2-1,8	4,5-5,5	6,0-8,0 Jn	0,5	10300	295	305

Nazorat savollari

1. Kavsharlarning vazifasi nimadan iborat?

2. Kavsharlar qanday belgilarga ko’ra tasniflanadi?
3. Rangli metallni kavshardashda qanday kavsharlar qo’llaniladi?
4. Qalay-qo’rg’oshinli kavsharlar qanday afzalliklarga ega?
5. Qimmatbaho metallardan tayyorlangan kavsharlar qanday xolatlarda qo’llaniladi?