8–ma’ruza Mavzu: Kavsharlar

Mis-nikelli kavsharlar bilan ustma-ust kavsharlangan birikalarning mexanik hossalari

Kavshar markasi	Flyus yoki gaz muhiti	Qizdirish usuli	Kavsharla nadigan material	Quyidagi haroratda (°С) τo’rt, MPa					Quyidagi haroratda (°С) N=107 sikllar asosida toliqish mustahkamligi, MPa
				-60	20	200	400	600	20	500
ВПр1	ПВ200 ПВ201	Gorelka alangasid a	12Х18Н1 0Т	471,0- 568,8 254,8- 274,4 245,0- 294,0 186,0- 294,0 - - -	363,0- 490,0 245,0- 294,0 205,8- 294,0 205,8- 245,0 205,8- 294,0 166,6- 196,0 406,6- 441,2	294- 392,3 - 196- 294 186,2- 225,4 - - -	168,2- 215,6 - 186,2- 235 205,8- 245,0 - - -	88,25- 156,8 - 117,6- 137,2 - - - 176,5- 186,2	245,0	196,0
	Argon	Pechkada	12Х18Н1 0Т,						-	-
ВПр2			Х15Н9Ю ,						190,12	269,5
			Х15Н5А МЗ						215,6	240,0
ПМ38М Л			12Х18Н1 0Т,						-	-
			10 Po’lat						- 196,0	- 166,6
Mis (М1)	Vodorod ПВ201	Gorelka alangasid a	12Х18Н1 0Т,
ПЖ45-	ПВ201		Х20Н80
81
ВПр4	Argon	Pechkada	12Х18Н 10Т	- 441,2- 509,6	578,5- 597,8 323,4- 392,3	- 248,2- 323,4	- 245,8- 303,8	274,4- 294,0 127,5- 176,6	- -	- -

Mis-fosforli kavsharlar. Misning fosfor bilan qotishmalari (4 – 9%) yuqori darajada suyuq holatda oquvchan va korroziyabardosh, erish harorati nisbatan past bo’ladi, ular mis va uning qotishmalarini kavsharlashda kumush hamda mis-ruxli kavsharlar o’rnida ishlatiladi (8.6 - jadval).


8.6-jadval

Mis bilan fosfor qotishmalarining kimyoviy tarkibi va erish harorati

Qotish ma markas i	R miqdori, % (qolgani Сu)	Aralashmalar,% ko’pi bilan			Eriy boshlash harorati, °С	To’liq erish haro- rati, °С
		Bi	Sb	Jami aralashma lar
МФ1	8,5 - 10	0,002	0,002	0,4	714	850
МФ2	7 - 8,5	0,005	0,1	0,8
МФ3				1,0

Mis-fosforli kavsharlar o’z-o’zidan flyuslash qobiliyatiga ega bo’lib, misni va uning ayrim qotishmalarini flyus ishlatmasdan kavsharlashga imkon beradi. Л63 latuni, neyzilber, alyuminiyli bronzani va mis-nikel qotishmalarini mis-fosforli kavsharlar bilan kavsharlashda borli flyuslardan foydalanmoq lozim. Mis-fosforli kavsharlar cho’yan va po’latlarni kavsharlashda qo’llanilmaydi, chunki bunda kavsharlangan chokda mo’rt temir fosfidlar yuzaga keladi, bu esa birikmaning plastikligi yo’qolishiga hamda mo’rtlashib qolishiga olib keladi. Kavsharlanayotgan sirtlardagi to’siq qoplamalar (nikellash, mislash) mo’rt fosforid qatlamlari vujudga kelishiga qisman to’sqinlik qiladi va qayishqoq birikmalar olish imkonini beradi.

Mis-fosfor qotishmasiga qalay qo’shilsa, kavsharning erish harorati pasayadi va qayishqoqligi ziyodalashadi (8.7 va 8.8 - jadvallar).
Mazkur kavsharlarning texnologik xossalari ularning tarkibiga sur- ma, nikel, kumush qo’shish yo’li bilan oshiriladi. Ushbu kavsharlar el- ektrotexnika sanoatida keng ko’lamda qo’llaniladi.
8.7-jadval

Mis-fosforli kavsharlarning kimyoviy tarkibi va erish harorati

Kavshar markasi	Elementlar miqdori, % (qolgani Cu)			Aralashmalar, %, ko’pi bilan		Eriy boshlash harorati, °С	To’liq erish ha- rorati, °С
	P	Zn	Sn	Bi	Sb
ПМФ07 (МФОЦ7-3-2)	5 - 7	1 - 3	2,5 - 3,5	0,05	0,1	680	700
ПМФ7 (МФ3)	7,0- 8,5	-	-	-	-	714	850
ПМФ9	9	-	-	-	-	707	800

8.8-jadval

Mis-fosforli kavsharlar bilan kavsharlangan birikmalarning (mis+ mis va latun+ latun) mustahkamligi

Kavshar markasi	σv, MPa		τo’rt, MPa
	Mis + mis	Latun + latun	Mis + mis			Latun + latun
	Quyidagi haroratda, °С
	20	20	20	-70	200	20	-70	200
ПМФ7 (МФ3)	123,5	137,2	-	-	-	-	-	-
ПМФ9	117,6	129,4	-	-	-	-	-	-
ПФ00 (ПФОЦ7- 3-2)	147- 186,2	166,6- 205,8	186,2- 215,6	147- 196	137,2- 147	313,6 - 333,2	166- 205,8	189- 205,8

Kumushli mis-fosforli kavsharlar qayishqoq va oson eruvchanroq bo’lib, misdan yasalgan buyumlarni yopiq birikmali qilib kavsharlash uchun foydalaniladi, chunki bunday birikmalardan flyusni yo’qotishni imkoni yo’q (8.9-jadval). Ayni kavsharlarning kamchiliklariga ularning likvatsiyalashi va kavsharlangan chokda likvatsiya g’ovaklari hosil qilish kiradi. Kavsharlar tez qizdirishni talab qiladi.

8.9-jadval

Kumushli mis-fosfor kavsharning kimyoviy tarkibi va kavsharlash harorati

Kavshar markasi	Element miqdori, %				Kavsharlash harorati, °С
	Cu	p	Ag	Ni
ПСрФ2-5	90 - 93 85	5 5	2 - 5 10	- -	800 - 820 730
ПСрФ15-5 ПСр25Ф	80 75 70 80	- 7 5 2	15 18 25 -	- - - 18	820 750 750 -

8.3. Kumush va palladiy kavsharlar

Tarkibida kumush bo’lgan kavsharlarning issiq o’tkazuvchanligi va elektr o’tkazuvchanligi, qayishqoqligi, mustahkamligi, korroziyabardoshligi hamda texnologiyabopligi yuqori bo’ladi. Turli usullar bilan har xil muhitlarda qizdirishga imkon beradi. Sanoatda tarkibida mis, rux, kadmiy, qalay, fosfor va boshqa elementlar bo’lgan kumush kavsharlar keng ko’lamda qo’llaniladi (8.10, 8.11, 8.12- jadvallar). Evtektik tarkibli ПСр72 va yuqori darajada texnologiyabop ПСр40 kavsharlari ayniqsa ko’p ishlatiladi. Kumush kavsharlarga litiy qo’shilsa, kavsharlanadigan sirtning ho’llanuvchanligi yaxshilanadi va ular o’z-o’zidan flyuslash xossasiga ega bo’ladi. Vakuumli va himoyalovchi atmosferasi bo’lgan pechkalarda yupqa devorli konstruksiyalarni kavsharlashda ПСр92 kavsharidan foydalaniladi. U po’latni ho’llaydi-yu, ammo donalar chegarasi bo’yicha kirmaydi, oqibatda termik ishlov berilgan yuqori darajada korroziyabardosh po’latlarning mexanik xossalarini pasaytirmaydi (σ_v> 980∙10⁶ Pa). Lekin ПСр92 kavshari tarkibida ko’p miqdorda (92%) kumush bo’lgani uchun qimmat turadi, shu bois uning o’rniga kumush miqdori 21 – 25% bo’lgan ВПр13 kavshari ishlatiladi.

8.10-jadval

Tashkil etuvchilari ko‘p bo‘lgan kumush kavsharlarning kimyoviy tarkibi

Kavshar markasi	Elementlar miqdori, %
	Ag	Cu	Zn	P	Cd	Sn	Mn	Ni	Aralashm alar, %, ko’pi bilan
ПСр 50	49,5-50,5	qolgani	-	-	-	-	-	-	0,15
ПСр 71	70,5-71,5		-	0,8-1,2	-	-	-	-	0,15
ПСр 25Ф	24,5-25,5		-	4,5-5,5	-	-	-	-	0,15
ПСр 15	14,5-15,5		-	4,5-5,1	-	-	-	-	0,30
ПСр 50Кд	49,5-50,5	15,0-17,0	15,0-17,0	-	qolgani	-	-	-	0,20
ПСр 45	44,5-45,5	29,5-30,5	qolgani	-	-	-	-	-	0,30
ПСр 40	39,0-41,0	16,0-17,4	16,12-17,8	-	qolgani	-	-	0,1-0,5	0,30
ПСр 37,5	37,0-38,0	qolgani	5,0-6,0	-	-	-	7,9-8,5	-	0,30
ПСр 62	61,5-62,5	27,0-29,0	-	-	-	qolgani	-	-	0,15
ПСр 72	71,5-72,5	qolgani	-	-	-	-	-	-	0,15
ПСр 92	91-93	7,6-7,8	-	0,2-0,42	-	-	-	-	0,15

8.11-jadval