8-мавзу. Умумий фаровонлик давлатининг ривожланиши ва инқирозга учраши

Эгалитаризм тузоғи

ХХ аср олдидаги ижтимоий сиёсат имкониятларига ошган қизиқиш ижтимоий ва ички сиёсий сабаблар билан белгиланган. Янги индустрлашган даврнинг жиддий ижтимоий силжишларни ўзига жалб қилган иқтисодий трансформациялари табиий эмас, балки ижтимоий фалокатларнинг ҳисоботли ва ҳақиқий истиқболлари ижтимоий барқарорликнинг тубдан бузилишлари ижтимоий муаммоларни ҳал қилишнинг фрагментар, бир марталик сиёсатидан давлат ички сиёсати йўналиши сифатида ижтимоий сиёсатни яратишга ўтишни талаб қилди.

Либерализм ва эгалитаризм ижтимоий фаровонлик дастурларининг мумкин бўлган амалга оширилишининг икки қутби сифатида қараш мумкин. Мана, хусусан, ушбу чегараларда – эркинлик ва тенглик ўртасида ўтказилаётган ижтимоий сиёсатнинг мумкин бўлган концепциялари ва моделлари вужудга келди. Бу вақт давомида либерализм тушунчаси мазмунли трансформациялар, талқин ва изоҳларни яшаб ўтди. Бироқ ижтимоий сиёсат учун “либерализм”, “либерал” тушунчалари декларацияланадиган индивиднинг иқтисодий ва ижтимоий мустақиллигига аппеляцияланадиган сиёсат белгисидир. Бунда давлат аралашувидан тўлиқ воз кечмаслик амал қилса, унинг энг юқори қисқариши ва ҳуқуқлардаги бузилишлар юз беради.
Билишимизча, эгалитаризм ҳам инсоният тарихида катта роль ўйнаган. Тенглик асосида жамиятни ислоҳ қилиш бўйича оқилона ва мақсадга мувофиқ фаолият ғояси ўз юксаклиги бўйича марксча фалсафа даражасига эришди. Капиталистик ишлаб чиқариш усули хусусиятлари ҳамда мулксиз сифатида ишчилар синфи аҳволининг ўрганилиши адолатли жамият қуриш ва ижтимоий тенгсизликни тугатишнинг муқаррарлигини пролетар инқилоби орқали асослаш мақсадида марксизмда қабул қилинган.
Эгалитаризм тенг тақсимлаш тамойилига қуриладиган ижтимоий сиёсат асосларини яратди. Кўпроқ ушбу ижтимоий сиёсат патернализм шароитида (СССР, ижтимоий хизматлар қулайлигида тенгликка яққол интиладиган скандинавия кўриниши) амалга оширилди. Турли давлатлар тажрибаси кўрсатишича, эгалитаризм ХХ асрга қадар узоқ вақт давомидаги жозибадорлигида ижтимоий муаммоларни ҳал қилиш йўли сифатида ўзининг лаёқатсизлигини исботлади.
ХХ асрда СССР да ҳам “тенглаштириш”нинг барча плюслари ва минуслари бошдан кечирилди. Бир томондан, эгалитаризм ижтимоий сиёсат тамойили сифатида совет кишилари учун ижтимоий неъматларнинг умумқабул қилинганлигини таъминлашда муҳим роль ўйнади. Унинг асосида СССР да умумий саводхонликка эришилди, миллионлаб кишиларнинг яшаш шароитлари яхшиланди, кўплаб касалликлар бўйича касалланиш даражаси пасайди. Бошқа томондан, эгалитаризм аҳолида меҳнатга бўлган рағбатларни пасайтирди, кўрсатилаётган хизматлар сифатига салбий таъсир кўрсатди. Бунда давлат томонидан декларацияланадиган эгалитар тамойиллар кўпинча номенклатура синфининг кўп сонли имтиёзларига зид келди⁴⁶.
Тенглик – бу буюк буржуа инқилобларининг девизи – ҳозирги замон дунёсида анчадан буён тақсимот тенглиги сифатида эмас, балки бошланғич имокниятлар тенглиги сифатида талқин қилинмоқда.