8-mavzu: temperaturani o’lchash usullari va asboblari. Reja

Kvazimonoxromatik (optik) pirometrlar 
Optik pirometrlarning ishlash prinsipi temperaturasi o‗lchanayotgan jismning nurlanish ravshanligini 
etalon jismlarining monoxromatik nurlanish ravshanligi bilan solishtirishga asoslangan. Etalon jism sifatida, 
odatda, nurlanish ravshanligi rostlanadigan cho‗g‗lanish lampasining tolasidan foydalaniladi. Bu gruppadagi 
keng tarqalgan asboblardan biri — cho‗g‗lanish tolasi yo‗qolib ketadigan monoxromatik optik pirometrdir. 
Bu asbobning prinsipial sxemasi 3.12 -rasmda keltirilgan. Qizdirilgan jismning nurlanish oqimi ob‘ektiv 1 
orqali yig‗iladi va pirometrik lampa 2 ning toza yuzasiga proeksiyalanadi. Okulyar 3 yordamida ob‘ektning 
tasviri bilan kesishgan lampa tolasining tasviri kuzatiladi. Lampa tolasi ta‘minlash manbai 
E
ning o‗zgarmas 
tokidan cho‗g‗lanadi. Manbaning kuchlanishini reostat 
R
yordamida sekin-asta rostlash yo‗li bilan ob‘ekt va 
tola ravshanliklari tenglashguncha oshirib boriladi. SHu payt ob‘ekt tasviri bilan kesishgan tolaning qismi 
rasmda ko‗rsatilganidek, yo‗qolib ketadi. Ravshanliklari tenglashgandan so‗ng tok kuchini yoki lampa 
kuchlanishini o‗lchaydigan asbob bilan pirometr ko‗rsatishlari hisoblanadi. 

---

28 
Optik pirometrlarning temperaturasini o‗lchash diapazoni 800°C dan 10 000°C gacha. Yo‗l 
qo‗yiladigan asosiy xatoliklar chegarasi ±1,5% dan oshmaydi. Optik pirometr ko‗chma asbobdir. U bilan 
uzluksiz o‗lchash va temperaturani qayd qilish mumkin emas. 
Bunday pirometrdan farqli o‗laroq, fotoelementli pirometrlar (fotoelektr pirometrlar) ko‗rsatishlarni 
yozib olish va ularni masofaga uzatish imkoniga ega. Bu asboblardan tez o‗tadigan protsesslardagi 
temperaturani o‗lchashda foydalaniladi. 
Fotoelektr pirometrlarning ishlash prinsipi fotoelementning fototokni o‗zgartirish xususiyatiga 
asoslangan. Fototok tushayotgan yorug‗lik oqimi intensivligiga bog‗liq bo‗lib, uning kuchi quyidagi 
tenglama orqali aniqlanadi: 
n
T
I



(3.16) 
bu erda
 a—
asbobning sezgirligiga bog‗liq bo‗lgan asbob doimiysi;
 n
— asbobning spektr xarakteristikasiga 
bog‗liq bo‗lgan asbob doimiysi; 
T
— fizik jicmning temperaturasi.