8-Mavzu. Iqtisodiy indekslar


Yakka (individual) va umumiy (agregat) indekslar. O’rtacha indekslar



Download 365,71 Kb.
bet3/8
Sana02.01.2022
Hajmi365,71 Kb.
#308219
1   2   3   4   5   6   7   8
Bog'liq
Stat-8-mavzu

8.2. Yakka (individual) va umumiy (agregat) indekslar. O’rtacha indekslar.

Yakka indekslar orqali biron bir to’plamning bir elementi o’rganiladi. Bu indekslar o’z mohiyati jihatidan dinamika nisbiy miqdorlarga yaqin bo’lib, o’rganilayotgan xodisa yo miqdori (hajmi) ning, yo bahosi (narxi)ning, yo tannarxining yoki mehnat talabchanligining vaqt ichida o’zgarishini tavsiflaydi. Amaliyotda asosan quyidagi yakka (individual) indekslar qo’llaniladi (93-jadvalga qarang).

93-jadval

Yakka indekslarni tuzish tasviri (sxemasi):



Bir xil turdagi maxsulot bo’yicha

Yakka indekslar

1. Miqdor indeksi



2. baho indeksi



3. Tannarx indeksi



4. Mehnat unumdorligi indeksi



Umumiy indekslar ikki xil shakl ko’rinishida bo’lishi mumkin: agregat va o’rtacha indekslar.

Agregatindekslar – indekslarning asosiy shakli bo’lib hisoblanadi. Bu indekslarning agregat indeks yuritilishiga sabab shundan iboratki, uning surati va maxrajida turli xildagi elementlardan tashkil topgan murakkab xodisalardan iboratdir. Bu xodisalarning o’rganilayotgan davr ichida o’rtacha o’zgarishini aniqlash imkoniyati bo’lmaganligi sababli bu ko’rsatkichlar umumo’lchovsiz miqdorlar bo’lib hisoblanadi. Shu sababli ularni bevosita qushish ham mumkin emas.

Demak, o’rganilayotgan murakkab xodisa miqdorini umumo’lchovli ko’rsatkichlarga keltirish orqali umumiy indekslarni tuzishdagi asosiy masalaga erishiladi. Bu masalani yechishda indeks hisoblashga qo’shimcha, yordamchi ko’rsatkich kiritish yo’li bilan xal etiladi. Bu ko’rsatkich indeks vazni, o’lchovi deb yuritiladi. Natijada ayrim elementlar o’rganilayotgan murakkab xodisa rivojlanishida tutgan o’rniga muvofiq ravishda indeksni hisoblashda ishtirok etishi ta’minlanadi, ya’ni indeks tortilgan bo’ladi.

Demak, indeksning shakllanishida uning vazni muhim rol uynaydi va shu vaznlar orqali agregat indeslarnirning turli xildagi elementlardan tuzilgan murakkab iqtisodiy xodisalarning o’rganilayotgan davrlar ichida o’rtacha o’zgarishini ta’riflashga yordam beradi. Amaliyotda asosan quyidagi umumiy (agregat) indekslar qo’llaniladi (94-jadvalga qarang):

94-jadval

Umumiy (agregat) indekslarni tuzish tasviri (sxemasi):



Bir xil turdagi maxsulot bo’yicha

Umumiy (agregat) indekslar

1. Miqdor indeksi



2. baho indeksi



3. Tannarx indeksi



4. Mehnat unumdorligi indeksi



Endi quyida keltirilayotgan ma’lumotlarga asoslanib, yakka (individual) va agregat indekslarni hisoblash tartibini ko’rib chiqamiz (265-betdagi 76-jadvalga qarang):

Go’sht = yoki 104,55%

1. Sut = yoki 113,64 %

Tuxum = yoki 112,50 %

Go’sht = yoki 112,50 %

2. Sut = yoki 133,34 %

Tuxum = yoki 125,0 %

95-jadval

Yakka va agregat indekslarni hisoblash tartibi


Maxsulot turi

Sotilgan maxsulot miqdori (ming)

Ishlab chiqarilgan maxsulot-larning sotish baholari (so’m hisobida)

Ishlab chiqarilgan maxsulot-larning qiymati (m.s.x.)

Alohida indekslar

Shartli tushum

(m.s.x.)


Agregat indekslar

Bazis davri uchun 2002 yil

Hisobot davri uchun 2003 yil

Bazis davri uchun 2002 yil

Hisobot davri uchun 2003 yil

Bazis davri uchun 2002 yil

Hisobot davri uchun 2003 yil

Bazis davri uchun 2002 yil

Hisobot davri uchun 2003 yil

Sotish baholari indeksi

Ishlab chiqarilgan maxsulot miqdor indeksi

A

1

2

3

4

5(13)

6(24)

7(4:3)

8(2:1)

9(23)

10(6:9)

11(9:5)

q0

q1

p0

p1

q0 p0

q1 p1

ip=p1:p0

iq=q1:q0

q1p0





Go’sht, kg

16,0

18,0

2200

2300

35200

41400

1,0455

1,1250

39600

1,0455

1,1250

Sut, l

18,0

24,0

220

250

3960

6000

1,1364

1,3334

5280

1,1364

1,3334

Tuxum, dona

20,0

25,0

80

90

1600

2250

1,1250

1,2500

2000

1,1250

1,2500



X

X

X

X

40760

49650

X

X

46880

1,0591

1,1501

Demak, sotilgan maxsulotlarning umumiy miqdori (hajmi) va ulardagi baho darajasi o’rtacha qanday o’zgarganligini aniqlash uchun vaznni belgilab olish lozim. Statistika amaliyotida bu masalani yechishda quyidagi qoidaga rioya qilinadi:

  • Miqdor ko’rsatkichlari bo’yicha (ishlab chiqarilgan va sotilgan maxsulotlar hajmi (miqdori), ekin maydoni, chorva mollar soni va hokazo) umumiy indekslarini hisoblashda vazn vazifasini bazis davrdagi sifat ko’rsatkichlarining darajalari qabul qilinib olinadi (o’rtacha sotish baholari, ekin maydonlarining xosildorligi, chorva mollarining maxsuldorligi va hokazo).

Sifat ko’rsatkichlari bo’yicha (o’rtacha sotish baholari, ekin maydonlarining xosildorligi, chorva mollarining maxsuldorligi va hokazo) umumiy indekslarini hisoblashda vazn vazifasini hisobot davridagi miqdor ko’rsatkichlarining darajalari qabul qilinib olinadi (maxsulotlar hajmi, ekin maydoni, chorva mollarining soni va hokazo).

3. Sotish baholarining umumiy indeksini:



yoki 105,91 % ga teng bo’ladi.

Ishlab chiqarilgan maxsulotlarning sotish baholari o’zgarishi hisobiga xo’jalikning olgan daromadi – 5,91 (105,91-100,00) % ga oshganligini ko’rish mumkin. Mutlaq o’zgarishi esa quyidagicha bo’lgan:





tashkil etadi.

4. Ishlab chiqarilgan maxsulotning miqdor umumiy indeksini:



yoki 115,01% ga teng bo’ladi.

Ishlab chiqarilgan maxsulot miqdorining o’zgarishi hisobiga xo’jalikning olgan daromadi – 15,01 (115,01-100,00)% ga oshganligini ko’rish mumkin.

Mutlaq o’zgarishi esa quyidagicha bo’ladi:



tashkil etadi.

5. Ikki yilda ishlab chiqarilgan maxsulotlarning qiymat dinamika indeksini:



yoki 121,81% ni tashkil etadi.

Demak, shu davrda ishlab chiqarilgan maxsulot qiymati – 21,81 (121,81-100,00)% ga oshgan. Mutlaq o’zgarish esa quyidagicha bo’ladi:





tashkil etadi.

Endi, mehnat unumdorligi indekslarini hisoblash tartibini ko’rib chiqamiz (96-jadvalga qarang).

96-jadval

Mehnat unumdorligi indekslarini hisoblash tartibi



Maxsulot turi

Bazis davr 2002 yil

Hisobot davr 2003 yil

Bir dona maxsulotning soish bahosi

(so’m hisobida)



Yakka indekslar

Shartli mehnat sarfi (ish kunlari)

Bir ish kuniga to’g’ri kelgan maxsulot, donada

Maxsulot hajmi (dona)

Sarflangan jami ish kunlari

Bir dona maxsulotga sarflangan ish kunlari

Maxsulot hajmi

Sarflangan jami ish kunlari

Bir donamaxsulotga sarflangan ish kunlari










Bazis davr 2002 yil

Hisobot davr 2003 yil

A

1

2

3(2:1)

4

5

6(5:4)

7

8(3:6)

9(34)

10(1:2)

11(4:5)

q0

T1

t0

q1

T1

t1

p0

it=t0:t1

t0q1

V0

V1

A

1150

919

0,800

1394

976

0,700

370

1,143

1115,2

1,250

1,430

B

970

1101

1,135

991

1090

1,099

560

1,033

1124,8

0,889

0,909

V

828

745

0,899

814

760

0,934

406

0,962

731,8

1,111

1,071



X

2765

X

X

2816

X

X

X

2971,8

X

X



1.



2. yoki 105,10% ga teng.

3. ish kuniga tejalgan.

4.



5. yoki 105,00 % ni tashkil etadi.

6. yoki 105,00 % ni tashkil etadi.

7. tashkil etadi.

Mavjud ma’lumotlar asosida agregat indekslarni hisoblash imkoniyati bo’lmagan xollarda o’rtacha indekslar qo’llaniladi.

O’rtacha indekslar ikki xil ko’rinishga ega:



  • O’rtacha arifmetik tortilgan indeks.

Bu formulani umumiy miqdor indeks formulasi orqali keltirib chiqarish mumkin, ya’ni:

(1) (2)

(3) (4)

76-jadval (265-betdagi) ma’lumotlariga asoslanib, ushbu indeksni hisoblab chiqamiz:



yoki 115,01 % ni tashkil etadi.

Ko’rib turibmizki, bu holda olingan natija ham oldin miqdor indeksini agregat shaklida hisoblangan natijasiga mos keladi.


  • O’rtacha garmonik tortilgan indeks.

Bu formulani umumiy baho indeks formulasi orqali keltirib chiqarish mumkin, ya’ni:

(1) (2)

(3) (4)

76-jadval (265-betdagi) ma’lumotlariga asoslanib, ushbu indeksni hisoblab chiqamiz:



yoki 105,91 % ni tashkil etadi.

Ko’rib turibmizki, bu holda olingan natija ham oldin baho indeksini agregat shaklida hisoblangan natijaga mos keladi.

Endi yuqoridagilarga asosan agregat indekslarni o’rtacha indekslarga aylantirishning umumiy tuzish tasviri (sxemasi) ni quyida keltirib o’tamiz (270-betdagi 78-jadvalga qarang).

Demak, o’rtacha indeksni qaysi ko’rinishda hisoblashdan qat’iy nazar, u umumiy (agregat) indeksga batamom o’xshash bo’lishi, u bilan birdek natija berishi kerak. Chunki o’rtacha indeks umumiy (agregat) indeksdan kelib chiqadi:



97-jadval.



Agregat indekslarni o’rtacha indekslarga aylantirish tasviri

Indeks-ning nomi

Yakka indeks

Yakka indeksni qayta hisoblash

Agregat indeks

O’rtacha arifmetik indeks

O’rtacha garmonik indeks

Fizik hajmi











37

Baxo









*



Tannarx









*



Mehnat unumdorligi










*



Shu tartibda boshqa indekslarni ham keltirib o’tish mumkin:







va hokazo.




Download 365,71 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish