8-мavzu: Hazm fiziologiyasi. Og’iz boshlig’i, me’da hazimlanish. Reja

Me’da bezlari sekretsiyasining birinchi – murakkab reflektor fazasi. Ezofagotomiya kilinib me’da fistulasi urnatilgan itlar ustida tajriba kilib, bu faza me’da bezlari sekretsiyasining boshka fazalaridan aloxida urganilishi mumkin. Bunday itga berilgan ovkat kizilungachdan tushib ketib, me’daga utmaydi, lekin bunday yolgondakam bokishdan 5-10 minut keyin me’da shirasi chika boshlaydi.

Eksperimental ishlarda aniklangan konuniyatlar odamdagi me’da shirasi sekretsiyasini kuzatishda tasdiklandi. Me’dachasi ajralgan kizni 20 yil kuzatish bunga misol bula oladi. Bu kiz bir yoshga tulganda me’da churrasi paydo bulgan (korin devori muskullari orasi ochilib, me’dasi teri ostiga chikib kolgan) va kisilib kolgan edi. Me’daning nerv alokalari saklanib kolgan va kon bilan normal ta’minlanib turgan, ammo shillik pardasi bilan me’dadan ajralgan kismida teshik xosil bulgan, shu teshikdan kislota reaksiyali me’da shirasi ajralib, oksillarni xazm kilgan va sutni ivitgan. Totli taomlar xakida gap ketganda kizning ajralgan me’dasidan shira chikkan.

Me’da-ichak yuli normal bulgan odamlardan me’da shirasini zond yordamida olib yigib utkazilgan kuzatishlarda xam shunga uxshash ma’lumotlar tuplangan. Ularga ovkat kursatilganda va ovkatlanish vaktidagi tovushlar eshittirilganda (masalan, tarelka va vilkalar takillatilganda) me’da shirasi shartli refleks yuli bilan chikkan. Gipnoz kilib ishontirish yuli bilan utkazilgan tajribalarning natijalari bosh miya katta yarimsharlari pustlogining me’da bezlari sekretsiyasiga ta’sirini yakkol kursatadi: odamga totli ovkat eding deb ishontirilsa, me’dasidan kup shira chika boshlaydi.

Me’da bezlariga reflektor ta’sirlar adashgan nervlar orkali keladi. Ezofagotomiya kilingan itning adashgan nervlari kirkib kuyilgandan sung yolgondan ovkatlantirilganda xam, taom kursatilganda va xidlatilganda xam me’dasidan shira chikmaydi. N. vagus me’da bezlarining sekretor nervidir. Oldindan (tajribadan 3-4 kun ilgari) kirkib kuyilgan n. vagus-ning periferik uchiga kuchli elektr toki bilan ta’sir etilganda me’dadan bir talay shira chikadi, bu shirada xlorid kislota kup va fermentlar aktivligi yukori buladi. N. vagus-ga kuchsiz elektr toki bilan ta’sir etilganda me’da bezlaridan ozgina shilimshik chikadi va u sal-pal kislotali buladi. Qorinning simpatik nervi (n. splanchnicus) ga ta’sir etilganda me’da bezlarining ishi tormozlanadi. Tajribaning maxsus sharoitida, n. splanchnicus kirkib kuyilgandan – 3-4 kun keyin yoki shu nervni utkazadigan kuyoshsimon chigal (plexus solaris) ga nikotin surilgandan keyin bu nervga ta’sir etilganda me’dadan shira chikkanini aniklash mumkin. Korinning simpatik nervi tarkibida tormozlovchi tolalardan tashkari sekretsiyani kuzgatuvchi ozgina tolalar xam bulsa kerak.