8. Mavzu: Gruntlarning tarkibi, klassifikatsiyasi va aniqlash usullari. Gruntlarning fizik va mexanik xossalari

Gruntlaming hajmiy og'irligi. Bu xususiyat gruntlarning struktu raviy, teksturaviy va boshqa bir qator ahamiyatli xossalarini belgilab beradi. Bu ko'rsatkich surilma qiyaliklarini, kanal, kotlovan nishablarining mustahkamligini, inshootga tiralgan devorlarga bo'lgan tabiiy bosimni hisoblash uchun asosiy hisoblash ko'rsatkichi bo'lib hisoblanadi. Tabiiy namlik va strukturadagi grunt hajmiy birligining og'irligiga hajmiy og'irlik deb yuritiladi:
G = m₀ /v g/sm³
Uning qiymati tog' jinsining mineral tarkibiga, namligiga va g'ovakligiga bog'liq.
Ko'pgina cho'kindi jinslarning hajmiy og'irligi (qumli, gilli, changli, karbonatli va boshqa jinslar) asosan, ulaming g'ovakiigi va namligiga, qisman esa mineral tarkibiga bog'liq. Bu holni tog' jinslari g'ovakligining keng miqyosda o'zgarib turishi bilan tog' jinslarining qattiq, suyuq, gazsimon qismlari solishtirmaog'irligining bir-birlaridan keskin farq qilishi bilan va keng tarqalgan tog' jinsini hosil qiluvchi minerallar solishtirma og'irligining doimiyligi bilan tushuntirish mumkin.
Kimyoviy, metamorfik va magmatik jinslarning hajmiy og'irligi ulaming mineralogik tarkibi bilan belgilanadi, chunki bu jinslarning g'ovakiigi odatda juda kichik bo'ladi.Gilli, lyoss. qumli va yirik donali cho'kindi jinslarning hajmiy og'irligi odatda, 1,30-2,40 g/sm³oralig'ida o'zgarib turadi. Magmatik jinslarning hajmiy og'irligi 2,50-3,50 g/sm³, argillit va alevrolitlarning hajmiy og'irligi 2,20-2,50 g/sm³, ohaktosh- larning hajmiy og'irligi 2,40-2,60 g/sm³. mergellaming hajmiy og'irligi 2,10-2,60 g/sm³, qumtoshlarning hajmiy og'irligi 2,10-2,60 g/sm’ orasida o'zgarib turadi.