8-ma’ruza. Startaplar uchun raqamli biznes modellari

---

8-ma’ruza. Startaplar uchun raqamli biznes modellari 
Reja: 
8.1. Apple va Google biznes-modellarining ishlash prinsiplari.
8.2. Android va Tinkoff biznes modellari bo’yicha keys stadi.
8.1. Apple va Google biznes-modellarining ishlash prinsiplari. 
Apple
apparat, dasturiy ta'minot va xizmatlar sohasidagi innovatsiyalari bilan 
mashhur. Ularning sharofati bilan u 1997 yilda (Stiv Jobs qaytganida) 8 ming xodim 
va 7 milliard dollar daromaddan 2019 yilda 137 ming xodimga va 260 milliard dollar 
daromadga o'sishga muvaffaq bo'ldi.
Kompaniyaning tashkiliy tuzilishi va u bilan 
bog‘liq bo‘lgan yetakchilik modeli haqida ma’lumotlar kam bo‘lib, u asosan Apple 
innovatsiyalarining muvaffaqiyatini aniqladi. 
Apple kompaniyasining asosiy maqsadi odamlar hayotini boyitadigan 
mahsulotlar yaratishdir. Bu nafaqat iPhone yoki Apple Watch kabi tubdan yangi 
toifadagi mahsulotlarni ishlab chiqishni, balki ularni doimiy ravishda 
takomillashtirishni ham nazarda tutadi.
Apple ning innovatsilarga intilishini iPhone 
kamerlari tarixi orqali ko‘rish mumkin. 2007 yilda birinchi iPhone taqdim etildi. 
O‘shandan beri iPhone kamera texnologiyalari foto sanoatini bir qator yangiliklar 
bilan boyitdi: HDR (2010), panoramali fotosuratlar (2012), True Tone (2013), optik 
tasvirni barqarorlashtirish (2015), ikkita linzali kamera (2016), portret rejimi (2016), 
portret ko’rinishi (2017), tungi rejim (2019) va boshqalar. 
Innovatsiyalarga maxsus bilimlar asosida qurilgan tashkiliy tuzilma yordam 
beradi. Muayyan masalalar bo'yicha qarorlar ushbu sohaning eng tajribali va 
malakali mutaxassislari tomonidan qabul qilinishi kerak degan asosga asoslanadi. 
Bu ikki faktorga ega. Birinchidan, Apple texnologik o‘zgarishlar va yutuqlar doimiy 
ravishda amalga oshiriladigan bozorlarda raqobatlashadi va shuning uchun ushbu 
yutuqlar ortidagi texnologiyalarni chuqur tushunadigan odamlarning fikrlari va 
sezgilariga tayanishi kerak. 

---

Ikkinchidan, agar qisqa muddatli moliyaviy ko‘rsatkichlar investitsiyalar va 
rahbarlarning ishini baholashning asosiy mezoni bo‘lsa, Apple iste’molchilarga 
yuqori sifatli mahsulotlarni taklif qila olmaydi. Shunday qilib, mahsulot qarorlariga 
qisqa muddatli moliyaviy cheklovlar ta’sir qilmaydi. Moliya bo‘limi mutaxassislari 
rivojlanish shartlari bo‘yicha muhandislarning yig‘ilishlarida qatnashmaydilar-va 
muhandislar narxlash to‘g‘risida qaror qabul qilishda qatnashmaydilar. 
Funksional tuzilishga ega bo‘lgan kompaniyada mutaxassis yoki jamoaning 
obro‘si qaror qabul qilishda nazorat mexanizmi bo‘lib xizmat qiladi. 
Apple strukturasining asosida yotuvchi liderlik modeli: 
Google
ko‘p tomonlama bozorlarga, ya’ni Internet foydalanuvchilari (ular 
ko‘pincha tarkib yaratuvchilar sifatida harakat qilishadi) va reklama beruvchilar kabi 
segmentlarga qaratilgan. Ushbu segmentlar o‘zaro bog‘liq bo‘lib, bu Google ni 
maqsadli reklama yaratishga va mijozlarning ehtiyojlari va xatti-harakatlari 
to‘g‘risida ma’lumot to‘plashga undadi.
Google tomonidan taqdim etiladigan asosiy 
xizmatlar (xaritalar, elektron pochta, tarjimon va boshqalar) foydalanuvchilar va 
unga hamroh bo‘lgan serverlar uchun bepul qidirish hisoblanadi. Reklama 
beruvchilar segmenti uchun bu maqsadli reklamani turli saytlarga joylashtirishdir.
Google-ning asosiy resursi kuchli qidiruv platformasidir, chunki u orqali 

---

iste’molchilar soni shakllanadi va ko‘payadi. U “butun dunyo bo'ylab data-
markazlar tarmog'ida joylashgan va yuz minglab kompyuterlarni ulash orqali ... 
qidiruv so'rovlari va boshqa operatsiyalarni misli ko'rilmagan tezlikda qayta 
ishlashga qodir” bo’lib, bu uning raqobatdosh ustunligi va innovatsiyasi hisoblanadi. 
Yangi serverlarni ishlab chiqish va mavjudlarini yaxshilashda inson resurslarining 
rolini ta'kidlash muhimdir.
Asosiy faoliyati platformalarni boshqarish va xizmatlarni 
boshqarishdir. Shuningdek ularga innovatsiyalarni ishlab chiquvchi va kengayish 
uchun yangifaoliyat ko‘rinishlarini izlab topuvchi xodimlar komandasini kiritish 
mumkin. Kompaniyada ixtisoslashgan savdo kanallari mavjud emas, chunki 
segmentlar bilan munosabatlar va xizmatlarni taqdim etish to‘g‘ridan-to‘g‘ri 
sheriklarsiz sodir bo‘ladi. Demak, Google faqat bitta asosiy daromad oqimiga ega - 
Google tarmog‘ining saytlari va Google saytlarida reklama beruvchilarning 
daromadlari. Shu tufayli Google o‘z faoliyati chegaralarini kengaytiradi va bepul 
asosiy xizmatlarni taqdim etishga imkon beradi. Asosiy xarajatlar - bu qidiruv 
platformasining ishlashini ta’minlash xarajatlari, xodimlar sonini saqlab qolish va 
ko‘paytirish xarajatlari va yangi dasturlar va faoliyat ko‘rinishlarni sotib olish bilan 
bog‘liq xarajatlar. 
Ushbu tuzilishga asoslanib, Google ning quyidagi asosiy xatarlarini aniqlash 
mumkin: iste’molchilar sonining kamayishi, innovatsion guruhlar ishining 
samarasizligi va internetda reklama berish uchun raqobatchilarning paydo bo‘lishi. 
Ushbu biznes modeli odatda Yahoo modeli bilan bir xil tarzda qurilgan bo‘lib, 
u Google ning Amerika bozorida asosiy raqibatchisi hisoblanadi. 
Ularning asosiy farqi shundaki, Yahoo qo‘shimcha xizmatlarga pul tikishga 
qaror qildi, Google esa qidiruv tizimini va axborotni saqlashni rivojlantirmoqda, 
ya’ni o‘zining asosiy resurslariga muvofiq ish olib bormoqda. Bunda Google yanada 
mukammal ko‘rinishda ekanligini ko‘rsatadi.
Google tezda dunyodagi eng taniqli kompaniyalardan biriga aylandi. 1998 
yilda tashkil etilgan kompaniya hozirda 50 000 dan ortiq kishini ish bilan ta'minlaydi 
va bozor qiymati 350 milliard dollardan oshadi. Kompaniyaning 20 yoshga 
to'lmaganligini hisobga olsak, bu aql bovar qilmaydigan o'sishdir.

---

Eng hayratlanarlisi shundaki, Google hayratlanarli innovatsiyalar qatorida 
yetakchilik qilmoqda. U hali ham ko‘p jihatdan kichik bir kompaniya kabi his qiladi, 
bu esa uni byurokratik tartib-qoidalar yoki siyosatga aralashmasdan ultra raqobat 
muhitida bo‘lishga imkon berdi. Google tajribasidan yirik tashkilotni boshqarishda 
qanday foydalanish mumkin.
Google xususiy kompaniya bo'lganligi sababli, uning 
ishlash prinsipini tom ma'noda harakat qilish uchun qo'llanma sifatida qabul qilish 
mumkin emas, lekin biznes tuzilmalarining pragmatizmini hisobga olgfn holda, 
maqsadga yo‘anltirilganlik va daromad olish haqidagi manbalarini o‘rganish 
maqsadga muvofiq.
Agar Google texnologiya giganti ekanligidan, yangi "qismlar" 
ni joriy etish va mavjud texnologiyalarning ishlashi haqida ko‘p narsalarni bilib olish 
mumkin. 
Google ning asosiy ish prinsiplari: 
1. Avvalo, asosiy biznes benuqson bo‘lishi kerak 
Bir qarashda, Google bir vaqtning o'zida millionlab ishlarni amalga 
oshirayotganga o'xshab ko'rinishi mumkin, u provinsiyalardagi keng polosali va 
virtual haqiqatdan tortib o'zi boshqaradigan tez yordam mashinalarigacha bo'lgan 
hamma narsada ishtirok etadi.
Bularning barchasi kompaniyaning asosiy faoliyati - 
qidiruv va reklama tufayli mumkin bo'ldi.
Reklama hali ham kompaniya 
daromadining asosiy qismini tashkil qiladi va ichki tadqiqotlarga ko'ra, Google 
AQShdagi barcha reklama xarajatlarining 10 foizdan ortig'ini tashkil qiladi. 
2. Iqtidorli odamlar bilan ishlash 
Iqtidorni ishga olish qiyin, chunki uni topish qiyin. Google buni tushunadi va 
zarur hollarda insongarivojlanishi uchun imkoniyatlar tadim etgan holda iqtidorlarni 
izlab topadi, iqtidorli odam uchun puldan ko‘ra o‘z xohishiga ko‘ra ishlash judayam 
muhim. 
3. Ma'lumotlarga e'tibor qaratish 
Google dunyodagi eng katta va eng murakkab ma'lumotlar markazlariga ega. 
Uning biznes modeli katta hajmdagi ma'lumotlarni saqlash va tahlil qilishga 
asoslangan va menimcha, bu mutlaqo hamma uchun “Polishinel siri” hisoblanadi. 
Eng qizig‘i kompaniya bu ma’lumotlarni o‘ziga oladi. Google ulardan ba'zilarini 

---

sotib oladi, lekin ularning aksariyatini o'z mahsulotlari va xizmatlari orqali oladi.
Maʼlumotlar toʻplami har qanday Google mahsulotiga oʻrnatilgan. 
4. Loyiha guruhlari 
Maxsus loyiha guruhlari konsepsiyasida hech qanday alohida narsa yo‘q, 
lekin uni amalga oshirish bir qarashda murakkab ko‘rinishi bo‘lishi mumkin. Ammo 
bu Google ga taaluqli emas. Har bir yangi ixtiro kerakli odamlarga yo‘naltiriladi. 
Kompaniya yangi ixtiro uchun zarur ko‘nikma va bilimga ega bo‘lgan odamlarni 
topadi. Shu bilan birga, jamoalar g‘oyalarni amalga oshirish uchun deyarli to‘liq 
erkinlikka ega bo‘lishadi va bunga to‘liq e’tibor beriladi. 
5. Innovatsiyalarga ajratilgan vaqt 
Ko‘pchilik Google ning 20% vaqtni taqsimlash siyosati va innovatsion 
yondashuvi bilan tanish, ya’ni Google o'z xodimlariga o'z vaqtining 20 foizini 
o‘zlarini qiziqtirgan uchinchi tomon loyihalariga sarflashga ruxsat beradi. Bularga 
Gmail va AdSense larni misol keltirish mumkin.
6. “Oyga uchish” 
2010 yilda Google maxsus Google X tadqiqot laboratoriyasini yaratdi. 
Qaysidir ma'noda, bu 20% siyosatni o‘z ichiga oluvchi keyingi bosqichiga o'xshaydi.
Aksariyat innovatsion loyihalar (Google ichida ular “moonshots” deb ataladi) shu 
yerda ixtiro qilingan. 
7. Beta versiyalari bilan ishlash 
Google o'zining ba'zi mahsulotlarini keng qamrovli beta versiyalari bilan 
tanilgan. Gmail beta versiya sifatida besh yil, Google Docs esa uch yil davomida 
ishlagan. Shu vaqt ichida Gmail 100 milliondan ortiq foydalanuvchiga ega bo'ldi. 
Betaning afzalligi shundaki, u ish jarayonida yangilanadi va foydalanuvchilar 
yordami bilan kamchilik va xatolari tuzatiladi.
Google-ning qayta tuzilishi biznesning moliyaviy va huquqiy maqsadlariga 
xizmat qildi va barcha bo‘limlarning kichik innovatsion kompaniyalar sifatida 
ishlash mantig‘ini saqlab qoldi. 

---