8 ekonomika bilim tiykarlarí

Adam Smit
(1723 —1790)
Shotlandiyalıq ekonomist alım Adam Smitti kópshilik zamanagóy ekonomika tiykarshısı dep esaplaydı. Ol óziniń «Xalıqlar baylıǵınıń tábiyati hám sebepleri haqqında dálillew» atlı shiǵarmasi hám basqa shiǵarmalari menen ekonomika páni rawajlanıwına úlken úles qosqan.
Adam Smit pikiri boyınsha, millet baylıǵı islep shiǵariw kólemine baylanıslı. Ol ekonomikalıq is- kerligine mámleket aralasıwın keskin kemeytiriw

táreptari bolǵan. Ol ekonomikalıq reformaniń eń tiykarǵı dep materiallıq mápdarlıqti kórsetken. Ekonomika pánine «kórinbes qol» terminin kiritken.
Hár qanday ilep shiǵariwidiń birden-bir deregi hám maqseti paydalanıw. (A.Smit)

1. 
   Tovardıń nırqı dep nege aytıladı?
   
2. 
   Bazarda qanday da bir nárse satıp alıp atırǵanıńızdaǵı is-háreketińizdi ay- tıp beriń. Ne ushın birinshi dus kelgen satıwshıdan satıp almaysız?
   
3. 
   Bazar ekonomikası sharayatında nırq qanday wazıypalardı orınlaydı?
   
4. 
   Bazarda tovar nırqı: a) satıwshılarǵa; b) qarıydarlarǵa qanday maǵlıwmat beredi?
   
5. 
   Nırqtıń xabar beriwi, xoshametlew hám bólistiriw wazıypaların anıq mısallarda túsindiriń.
   
6. 
   Islep shıǵarıwshılar ushın payda hám zıyan neden xabar beredi.
   
7. 
   Siz Adam Smittiń pikirine tolıq qosilasızba
   

9. Adam Smittin dáwirindegi ham hazirgi zamandagı shariyattıń maslap, hazirgi zamandagı nırqlardın ózgeriwine jane neler taris qılıwı múmkin ekenligin sanap berin.

2. 
   – E. Sariqov, B. Haydarov ⁴⁹
   

1- 1 súwrettegi zabod hám 3-súwrettegi muzika mektebi mámleketke tiyisli. 2- súwrettegi favrika jeke isbilermenge tiyisli. Hár bir shańaraqtıń óz xojalıǵı, óziniń kishi ekonomikası bar. Sonıń ushın hám ekonomika páninde shańaraq haqqında gap etilgendey «Úy xojalıǵı termini» isletiledi.

1. 
   Mámleket muzıka mektebin qurıw ushın materiallardı, jumısshı kushi hám onıń ushın qurılmalardı qay jerden aladı? Ol jerde isleytuǵın oqıtıwshı hám islewshiler qáytip jumısqa jóneltiriledi?
   
2. 
   Toqımashılıq favrikası shiyki zattı hám jumısshı kúshin qay jerden aladı? Ol óziniń ónimlerin qay jerde satadı.
   
3. 
   Mámleket óz zavodı ushın jumısshı kúshin qay jerden jallaydı hám óz ónimlerin qay jerde satadı?
   
4. 
   Úy xojalıǵı ózine tutınıw ushın tovarlardı qay jerden aladı. Úy xojalıǵı jumısshı kúshi bazarında ne usınıs qıla aladı?
   

Juwaplarıńızda bazar atamasın qollawdı yadıńızdan shıǵarmań. Súwret- lerdegi obyektlerdiń jumısshı kúshi, shiyki zat, material, úskeneler hám jumısshı kúshi menen támiynleniwde, ónimlerdi satıwda bazardıń áhimiyeti haqqında sóylep beriń.
Islep shıǵarıwshılar — tovar hám xızmetlerdi isleytuǵın kárxanalar. Olar bir tárepten tábiyiy resurslardı, islep shıǵarıw quralların, jumıs- shı kúshin bazardan satıp alıp qarıydar sıpatında qatnassa, ekinshi tárepten islep shıǵarǵan tovar hám xızmetlerin, ózine tiyisli múlkti bazarda satıp, satıwshı sıpatında qatnasadı. Mısalı, un zavodı ózine kerekli imarat, digirman úskeneleri, biyday hám jumısshı kúshin bazardan satıp aladı, yaǵnıy bazarda qarıydar sıpatında qatnasadı. Sonıń menen birge, biydaydan un islep shıǵarıp, Onı bazarda satadı. Yaǵnıy bazarda satıwshı sıpatında da qatnasadı.