Jaktiliktin tolkin tebiyatli ekenligin ekinshi belgisi difraktsiya kubilisi bolip tabiladi. (latinsha
G`difraktsiyaG` - aylanip tur.) Tolkinlardin toskinliklardan aylanip otiui difraktsiya dep ataladi.
Toskinliklar tolkin frontinin tuuri sizikli koshiuin buzadi. Suu betinde taralip atirgan tolkinlar ushin
difraktsiya kubilisi a`0- suurette korsetilgen. Tolkinlik ulken bolsada , onda toskinlik artinda
tolkinlar bolmaydi. (10-suuret) Toskinliktin olshemi kishi bolsada , tolkinlar onin shetlerinen
otedi. (10b-suuret) , jude kishi toskinlik tolkinlardi derlik auistirmaydi. Toskinlik artinda tolkin
frontinda xesh kanday ozgeris bolmaydi. (10v-suuret)
a)
b)
v)
13.10-
suuret
13.11-surette toskinliktagi sanlak arkali tolkinnin otiui korsetilgen. Sanlak ken bolganda da
tolkinlar derlik sanlak shetine otpeydi. (13.11a.suuret) .Sanlak kishi bolganda tolkinlar sanlar
shetlerine sezilerli derejede otedi. (13.11b-suuret) . Sanlak jude kishi bolganda tolkinlar sanlak
arindagi betti putkil kaplaydi. (13.11v-suuret) . Bul xalda sanlak tap erkin tolkin deregindey bolip,
bul tolkinlar toskinliklarinda ha`mme tarepleme taraladi.
Bul xediyseler toskinlik juuiriushi tolkin frontin bir bolimin kesip koyiu menen tusindiriledi.
Gyuygens printsipinen tomendegi juumakti shigariu mumkin. Difraktsiya xediysesi toskinlik tolkin
frontin kesiu shegarasinda elementar tolkinlardin interferentsiyalaniui bolip tabiladi.
Difraktsiyalik sezgirligi bolgan toskinlik eki sanlaktin shamasi tolkin uzinligina baylanisli, tolkin
uzinligina salistirmali toskinliktin olshemleri kansha kishi bolsa , difraktsiya xediysesi sonshelli
sezilerli boladi.
a) b) v)
13.11-suuret.
Tolkinlardin olshemi tolkin uzinligi menen olsheuden bolganda difraktsiya toskinlikti tikeley
jakin boladi. (13.10v-suuret, a`q.a`a`v-suuret) Toskinlik tolkin uzinligina karaganda ulkenirek
bolganda difraktsiyalik kubilisin baklau mumkin. Lekin ol toskinliktan edeuir uzak aralikta boladi.
Bul toskinlik tesirinde tolkin frontinin ozgeriuleri toskinliktan uzaklaskan say sezilerli bolip bariui
menen tusindiriledi. Solay etip, toskinliklardin olshemi kanshelli ulken bolsa difraktsiya kubilisi
onnan sonshelli uzak araliktan baklanadi. Birak bunday tolkinlar difraktsiyasi sezilerli boliui ushin
olardin energiyasi edeuir ulken boliui kerek.
Endi jaktilik difraktsiyasin korip shigamiz. Jaktilik nurlanuinin tolkin uzinliklari jude kishi
bolganliklari ushin jaktilik difraktsiyasin toskinlik eki sanlaktan edeuir aralikta turip bariui
mumkin. Tochkalik monoxromatikalik jaktilik deregi S ten kiyatirgan nurlar jolina diametri AV
bolgan jude kishkene diska koyilgan bolsa, (13.12 a-suuret) SD ekraninda difraktsiya baklanadi.
Eger jaktilik tuuri sizikli taralganda , onda ekranda SD diametrli son payda bolar edi. Lekin diskalan
ekranga deyingi aralik jeterli derejede ulken bolganda ekranda karangi jaktili sakiynalardan ibarat
difraktsiyalik korinis payda boladi. (13.12-bsuuret), ekran orayinda bolsa, yagniy O tochkada
jaktilik shenberi boladi.
S
A B
C O P
a) b)
13.12-suuret
Esaplaular soni korsetedi O tochkada tolkin betinin AV diska tikeley baylanisi bolgan
bolimlerin terbelislerinin energiyasi keledi. Tolkin betinin baska bolimleri payda etken O
tochkadagi barlik kalgan tolkinlar interferentsiya sebepli bir-birin sondiredi.
13.12a-suuretten sol korinedi, AV diskani korshap algan tolkin betinin barlik tochkalari O
tochkada birdey araliklarda boladi.yu bul O tochkada tolkin betinin barlik tochkalari payda etken
terbelisler tolkin usi O tochkaga barip jetkende birdey fazaga iye boliui, yagniy bir-birin
kusheytiuin bildiredi. Sonin ushin da O tochkada jaktili shenber payda boladi. Tar sanlakta
difraktsiyani baklau ushin tomendegishe tejiriybe kilinadi. Parallel monoxromatik nurlar jolina tar
sanlak moldir emes ekran koyiladi, onnan kandayda bir aralikka ekinshi ekran koyiladi, usi
ekranda difraktsiya korinisi toplanadi. (13.13-suuret) bunda sanlak aldinda jaktilik jolakshasi
korinedi, sanlak kanshelli tar bolsa, bul jaktili jolakshanin kenligi sonshelli ulken boladi, jaktili
polosadan keiyn karangi ha`m jaktili jolakshalar jaylasadi.
13.13-suuret.
Toskinlik ha`m sanlaklar ak jaktilik penen jaktirtilgandagi difraktsiyalik korinis jokarida bayan
kilingan xallarga karaganda edeuir keskin bolmaydi ha`m raduganin reninde boladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
