|
2. Juka perdelerdin renleri.
Sabin kobiginin diuallari uakit otiui menen uzliksiz ozgeretugin jude shirayli tuske iye
boladi. Bul xediyse juka moldir (tinik) perdelerde jaktiliktin interferentsiyalaniui menen baylanisli
bolip perdelerdin kalinligi birneshe mikrometrden aspaydi.
Interferentsiya tegis – parallel plastinka kalay payda boliuin karastirayik. Tereze aynasi
yamasa koriu aynasi bunday plastinkaga misal bola aladi.
Kalinligi d bolgan jude juka tegis – parallel plastinkaga onin betine perpendikulyar turde
paralel monoxromatik nurlar destesi tuspekte. (12 . 4-a-suuret) jaktilik nurlari AV betinen ayirim
bolimi kaytadi ha`m ayirim bolimi plastinka ishine otedi. SO betinde bul korinis kaytalanadi. SD
betten kaytkan nur menen bir jolda ketkenligi ushin olar interferentsiyalanadi, sebebi olar
kogerent nurlar bolip tabiladi.
Bayan etilgen xalda nurlar ushin interferentsiya shertleri plastinkanin ha`mme beti
boyinsha birdey. Sonin ushin eger interferentsiyalaniushi nurlar karama-karsi fazada kosilsa, onda
plastinkani ha`mmesi karangi bolip tuyiledi, eger nurlar birdey fazada kosilsa ,onda plastinkanin
ha`mmesi monoxromatik nurlardin tolkin uzinligina seykes kelgen ren menen boyalgan bolip
korinedi.
Nurlar interferentsiyasi olardin optikalik jollar parkina baylanisli, optikalik jollar parki bolsa
geometriyalik jollar ayirmasi menen park kiladi. Interferentsiya kaytadan jaktilikta bayanlangan
xalda, yagniy baklaushi plastinkaga jokaridan karagandagi xalin karap shigamiz.(12.4-suuret)
interferentsiyalanip atirgan nurlar jolinin geometriyalik parki 2d ga ten, sebebi plastinkanin
astingi betinen kayta nur artiksha jol otedi. Bul jol plastinka kalinliginin eki eselengenine ten,
sebebi bul nur deslepki tomendegi son jokariga xereket kiladi. Lekin jaktilik nurlaniuin xauadagi
tolkin uzinligin λ plastinkada bolsa jaktilik taraliu tezligin ozgeriui sebepli bolgan proportsional
turde tolkin uzinliginda ozgeredi, yagniy
Bunda v ha`m λ - seykes turde plastinka denesinde jaktiliktin taraui tezligi ha`m tolkin
uzinligi s/v=n bolgani ushin λ /λ
1
= n ha`m
λ
λ
1
= --------------
(1)
n
birden ulken bolgani ushin plastinka tolkin uzinlik kemeyedi. (n`-b-suuretke karan) .
interferentsiyalaniushi nurlardin jol parki g`d emes, g`dn boladi . mexanikadagi siyakli optikada
nurlar optikalik tarepinen tigizirak aralikta kaytkanda yarim tolkin jogaliui payda boladi, optikalik
tigizligi kishirek ortaliktan kaytkanda yarim tolkin jogaltiui bolmaydi. Karastirip atirgan bul xalda
jogari betten kaytkanda yarim tolkin jogaliui payda boladi. Bul biz karastirip atirgan xalda optikalik
jol parki tomendegishe boladi;
λ
= 2dn ---------
2
tolkin jollari parkinda, yagniy optikalik jollari parkinda jup sandagi yarim tolkinlar
jaylaskanda maksimal kusheyiui boladi. Solay etip plastinka ushin interferentsiyalaniushi
nurlardin maksimal kusheyui sherti tomendegishe aniklanadi.
λ λ
= 2dn - ------------- = 2K -----------
2 2
yamasa λ
2dn = (2K+1) ------- (2)
2
bunda K- putin san (1,2,3,,,,.)
Maksimal xelsireu sherti tomendegi katnas penen anlatiuin anlau kiyin emes;
λ λ
= 2dn - --------- = (2K-1) ------
2
2
λ
2dn = 2K --------- = K λ (3)
2
eger plastinkaga otiushi jaktilikta yagniy astinan karasak, yagniy bul shertlerdin orni
aumasadi; (3) katnas. Jaktiliktin maksimal koshiu shertin, (g`) katnas bolsa maksimal xelsireu
shertin anlatadi.
Monoxromatikalik nurlar plastinka betine i muyesh astinda tuskende (12.5-a-suuret) ,
interferentsiyalaniushi nurlar arasindagi jollar parki ozgeredi. 1 ha`m 2 nurlar ushin ol
(AV + VS) n –(λ /2) ge ten (5b-suuret) . bunda sol nerseni nezerde tutiu kerek eki nur S (AS
AV ) tochkadan kaytkan uaktinda tolkin frontinin jagdayi AS boladi. i tusiu muyeshi artkanda
optikalik jol parki kemeyedi eken. Bul plastinkani nurga salistirmali burganda plastinka izbe-iz
birese karanga , birese jaktili bolip koriniuin bildiredi.
(12.5-suuret)
Eger plastinka ak jaktilik penen jaktilandirilsa, onda nurlar interferentsiyasinda bir tolkin
uzinliklar ushin kusheyiu, baska bir tolkin uzinliklar ushin xelsireu boladi. sonin ushin baklaushiga
plastinka bir-birin maksimal kusheytip atirgan nurlardin renine jakinirak boyalganday bolip
korinedi.
Plastinkani nurlarga salistirmali burganimizda onin reni ozgeriui turgan gep. Soni atap
otemiz, bul bayan uilinganlar plastinkaga parallel nurlar tusip atirgan xalga tiyisli ekenligin atap
otemiz.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
