7-тема. Минерал байланыстырыўшы затлардың тийкарғы қәсийетлери Таяныш сөзлер

7.2. Ҳаўада қатыўшы ҳәк 
Ҳаўада қатыўшы ҳәк қурамында 6% ке шекем гилтопырық болған калцийли ҳәм 
магнийли карбонат таў жыныслары: бўр, ҳәктас, доломитлескен ҳәктас ҳәм доломитлерди 
күйдирип алынған байланыстырыўшы материал есапланады. Ҳәк байланыстырыўшысы 
(кипелка) ақ ҳәм күл реӊинде болып, бөлек-бөлек ҳалда пайда болады. Ҳаўада қатыўшы 
ҳәк байланыстырыўшысы төмендеги түрлерде болады: сөндирилмеген майдаланған, 
сөндирилген гидрат (пушонка), ҳәк араласпасы ҳәм ҳәк сүти. 
Ҳәк байланыстырыўшысы қурамындағы СаО муғдарына салыстырғанда калцитли, 
магнезиаллы ҳәм доломитли болыўы мүмкин. Порошок
 
ҳәк таярлаў ушын сөндирилмеген 
ҳәк, домна шлакы, электротермофосфорлы шлак, актив минерал қосымшалар менен бирге 
арнаўлы дигирманда түйиледи. 
Ҳәк ислеп шығарыў.
Ҳаўада қатыўшы ҳәк шийки заты тийкарын калций карбонат 
(СаСО
3
) қурайды, сондай-ақ азғана муғдарда доломит, гипс, кварц, гилтопырық ҳәм 
басқалар араласқан болыўы мүмкин. Ҳәктас 900-1200
0
С температурада күйдирилип, 
имканияты барынша СО
2
гази шығарып жибериледи: 
СаСО
3

СаО

СО
2

---

2 
Шийки зат қурамындағы магний карбонат (МgСО
3
) күйдириў процессинде 
парчаланади. 
Ҳәктасты күйдириў нәтийжесинде 56% ҳаўада қатыўшы ҳәк пайда болады, қалған 
44% карбонат ангидриди (СО
2
) ҳаўаға шығып кетеди. 
Ҳәк байланыстырыўшысы қурамында тийкарғы оксидлер (СаО

MgO) муғдары 
жоқары болса, ҳәк араласпалары соншелли майин (пластик) ҳәм сапалы болады. 
Ҳаўада қатыўшы ҳәк қурамындағы шала күйген ямаса жүдә күйген бөлеклердиӊ 
нормадан артық болыўы байланыстырыўшы қәсийетлерин жаманластырады. Шала күйген 
ҳәк бөлеклер дерлик байланыстырыўшылық қәсийетлерге ийе болмайды, жүдә 
күйдирилген ҳәк болса жүдә әсте суў тәсиринде гидратланады ҳәм көлеми кеӊейеди. 
Буныӊ нәтийжесинде ҳәк байланыстырыўшысы тийкарындағы өнимлерде жарықлар 
пайда болыўы мүмкин. 
Ҳәктасы әдетде шахталы хумдонда күйдириледи (7.1-сүўрет). Майда бөлекли 
ҳәктаслар айланба хумдонда күйдирилиўи мүмкин. Ҳәктасты күйдириў ушын көмир, 
табийий газ ҳәм басқа жанылғылар ислетиледи. Көмир жанғанда ҳәкке күл араласыўы 
мүмкин, газ жанғанда болса байланыстырыўшы таза ҳалда пайда болады. Буннан тысқары 
газ бенен ислейтуғын хумдонларни механизациялаў ҳәм автоматластырыў мүмкин. 
Ҳәктасы күйдирилгенде сөндирилмеген геўек бөлек ҳалдағы ярым өним пайда 
болады. Ярым өнимди тутыныўшыға масластырыў ушын майдаланады ямаса 
сөндириледи.