7-mavzu: Suyuqliklarning turbulent xarakati

7-mavzu:Suyuqliklarning turbulent xarakati

1.Uzunlik bo`yicha ishqalanishga yo`qotish koeffitsiyenti ( Darsi koeffitsiyenti)

2.Absolyut va nisbiy g`adir-budurlik

Gidravlik silliq va g`adir-budur trubalar

3.Mahalliy qarshiliklar va ularning turlari

4.Bord teoremasi

1.Darsi formulasi va uzunlik bo`yicha ishqalanishga yo`qotish koeffitsienti (Darsi koeffitsienti).

Naporning uzunlik bo`yicha yo`qotilishini tezlik napori
orqali ifodalasak, umumiy holda uzunlik boyicha yo’-
qolgan damini (naporni) quyidagicha yozish mumkin:
bu yerda l - oqimning uzunligi
R - gidravlik radius

• - gidravlik ishqalanish koef-

fitsienti yoki Darsi koeffitsienti
deyiladi.

Koeffitsient  umumiy holda Reynol’ds soniga va truba devor g`adir-budurligiga bog’liq,  -ni hisoblash uchun juda ko`p emperik formulalar mavjud. Turbulent harakat tartibida 3-ta qarshilik zonalari mavjud bo`ladi.

1-zona. Gidravlik silliq trubalar zonasi

• - koeffitsienti Reynol’ds soniga bog`liq va Blazius

formulasidan topiladi:

2-zona. Oldingi kvadrat qarshilik zonasi
-ni hisoblash uchun ko`proq Al’tshul formulasi
qo`llaniladi:
3-zona. . Kvadrat qarshilik zonasi
 - faqat nisbiy g’adir-budurlikka bog’liq va Shifrin-
son formulasidan topiladi:

2.Truba devorining g`adir-budirligi.

Absolyut va nisbiy g`adir-budurlik.

Trubalar, kanallar va novlarning devorlari ma'lum darajada g`adir-budurlikka ega bo’ladi. G`adir-budurlikni harakterlash uchun truba sirtidagi do`ngliklarining o`rtacha balandligi qabul qilinib, u absolyut g`adir-budurlik deyiladi va  bilan belgilanadi. Oqim gidravlikasiga g`adir-budurlikning ta'sirini to`laroq ifodalaydigan nisbiy g`adir-budurlik ushunchasi kiritiladi va u absolyut g`adir g`adir-budurlikning truba diametriga nisbatiga teng deb olinadi.

Agar > bo`lsa, bu truba gidravlik silliq truba deyiladi.

Agar < bo`lsa, gidravlik g`adir-budir truba deyiladi.

3.Mahalliy qarshiliklar va ularning turlari. Bord teoremasi

Suyuqlik trubalarda harakat qilganda turli to`siqlarni aylanib o`tish uchun energiya sarflaydi. Ana shu sarflangan energiya suyuqlik bosimning pasayishiga sabab bo`ladi. Trubalarda turli to`siqlar bo`lib, ularni aylanib o`tish uchun sarf etiladigan energiya bu to`siqlarning soniga va turlariga bog`liq.

Mahalliy qarshiliklarning juda ko`p turlari mavjud bo`lib, har birida bosimining pasayishi turlichadir. Amaliy hisoblashlarda mahalliy qarshiliklarda bosimnig pasayishini solishtirma kinetik energiyaga proporsional

qilib olinadi:

1. Keskin kengayish 2. Keskin torayish

3. Tekis kengayish 4. Tirsak

Trubaning keskin kengayishi(Bord teoremasi)

Mahalliy qarshilikning bu turida  - koeffitsient kesimlarning o`zgarishiga bog`liq, kesimlar nisbati qancha kichik bo`lsa, u shuncha katta bo`ladi.

(7.10)

Bu tenglamani yuqoridagi Bernulli tenglamasi bilan solishtirsak, quyidagi kelib

chiqadi

Bu formula Bord formulasi deyiladi. Bosimning keskin kengayishidagi pasayishi tezlik kamayishi kvadratining ikkilangan erkin tushish tezlanishi nisbatiga teng ya'ni buni gidravlikada Bord teoremasi deb yuritiladi.

Quvurlarda xarakatlanayotgan suyuqlikning qarshiligi.

S1/S2	100	5	2	1,25	1
ξм	0,5	0,43	0,3	0,15	0

Bu formula Bord formulasi deyiladi. Bosimning keskin kengayishidagi pasayishi tezlik kamayishi kvadratining ikkilangan erkin tushish tezlanish nisbatiga teng ya'ni buni gidravlikada Bord teoremasi deb yuritiladi. Uzluksizlik tenglamasini qo`llasak

yoki

tenglamani quyidagicha yozishimiz mumkin

Keskin kengayish uchun mahalliy qarshilik koeffisienti quyidagicha yoziladi