7-Мавзу: шахснинг билиш жараёнлари: сезги, диқҚАТ, идрок, хотира, тафаккур, нутқ, хаёл

Идрокнинг индивидуал фарқлари ва ривожланиши
 
нглиз психологи Жон Локк (1632-1704) биз ўз тажрибаларимиз 
ор
қали оламни турлича идрок қилишни ўрганишимиз
мумкинлиги 
ҳақида ўз фикрларини билдириб ўтган. Чиндан 
ҳам, биз предметларни уларнинг масофаси ва ўлчамларини бир-бирига 
бо
ғлаш орқали ўрганамиз. Xўш, бундай ҳолатда тажриба қандай муҳим 
а
ҳамиятга эга? Виллиам Молинекс куб ва шар орасидаги фарқни, кўр бўлиб 
ту
ғилиб, ҳозирда кўра оладиган инсон фарқлай оладими ѐки кўриш 
қобилиятига ҳар доим эга бўлган инсон фарқлай оладими деган савол билан 
Жон Локкга юзланганда Локк бу саволга нисбатан йў
қ инсон фарқларни 
кўриш ор
қали ўрганмайди деб жавоб қайтаради. Малинекснинг таxминий 
фикрлари бир нечта бутунлай кўр бўлиб ту
ғилган ўспиринларда тажриба 
ўтказиш ор
қали исботланди. Уларнинг кўпчилиги катаракта билан туғилган 
бўлиб, бу катаракта линзалари уларга оддий типдаги рангни кўришга 
имконият яратган. Катаракта операциясидан сўнг, беморлар турли xил 
фигураларни ва рангларни бир-биридан фар
қлай оладилар, шунинг учун 
сезишнинг барча кўринишлари ту
ғма қобилият деб баҳоланади. Лекин Жон 
Локкнинг фикрлашича, бундай одамлар тегиш, ушлаб кўриш ор
қали уларга 
маълум, таниш бўлган предметларни 
ҳар доим ҳам кўриш орқали пайқаб 
олавермайдилар. Сиз ва мен якка 
ҳолдаги юзни бир бутунликда тасаввур 
қилишимиз ва идрок қилишимиз мумкин. Бизга юзнинг айнан бир xил 
қисми билан жуфтлашган иккита ҳар xил энг пастки ярим қисми айнан 
юзнинг энг ю
қори ярим қисмидан фарқланади. 43 ѐшли эркакнинг 40 
йиллик кўрликдан сўнг кўриш 
қобилияти тикланди ва у одамларни ўзига xос 
xусусиятларига кўра идрок 
қилиш қобилиятига эга бўлди. Аммо у юзларни 
доимий равишда ѐдда са
қлаб қола олмасди. Бундан ташқари, доимий сезиш 
қобилияти ҳам етарли даражада бўлмасди, масалан инсонлар ундан 
узо
қлашганда уларнинг ҳажми кичиклашиб бораѐтгандай туюларди. 
Псиxолог Георге Страттон ўз тажрибалари учун 8 кун давомида 
кийиладиган махсус оптик бош кийимини яратди. Бу оптик бош кийимнинг 
ўзига xос жи
ҳати шундан иборатки, у чапни ўнгга, юқорини пастга қилиб 
кўрсатади. Страттон бу мосламани кийганда ўзининг 
ҳаракатларида 
адашганлигини 
ҳис қилди. У юришни xоҳлаганда, ўз оѐғини тополмай 
қолди. Бу бош кийимни кийганда овқатланиш деярли амримаҳол эди. У бу 
И 

---

1 
жараѐнда 
қаттиқ асабийлашган ҳолда бу вазиятдан чиқиш йўлини қидирди 8 
кундан сўнг, деярли
ҳеч нарсага урилмаган ҳолатда тўғри йўналишда шу 
билан бирга 
қулай ҳолатда ўзи истаган предметларга етиб бора олди. У бош 
кийимини ечганда, ўзининг асл
ҳолатига яна қайтадан мослашди.