7-Мавзу: шахснинг билиш жараёнлари: сезги, диқҚАТ, идрок, хотира, тафаккур, нутқ, хаёл

яққол-предметли 
тафаккур 
дейилади. 
Фикр 
юритилаѐтган нарса ва ҳодисалар 
фақат тасаввур қилинса, бундай 
тафаккур яққол-образли тафаккур 
деб аталади.
Абстракт 
тафаккур 
конкрет тафаккурдан ғоят кенг 
маъно англаниши билан қатор нарса 
ва ҳодисалар тўғрисида, абстракт 
тафаккур ѐрдамида мулоҳаза борлиқ 
тўғрисида чексизлик, сифат, миқдор, тенглик тўғрисида, гўзаллик юзасидан 
мавҳум абстракт мулоҳаза юритиш мумкинлиги билан фарқ қилади.
Ҳодисаларни изоҳлашга, фараз қилишга қаратилган тафаккур 
назарий тафаккур деб аталади. Тушунчалар ўртасидаги боғланишларни 
ѐритиб бориш ва шу боғланишларни назарий жиҳатдан фикр юритиш йўли 
билан изоҳлаш каби жараѐнларни назарий тафаккур ѐрдамида амалга 
ошириш мумкин. Изоҳлаш пайтида изоҳланаѐтган нарса ва ҳодисалар, хосса 
ва хусусиятлар, жисм ва предметлар, умуман бутун воқелик маълум 
туркумдаги тушунчалар қаторига киритилади ва уларнинг фарқ қиладиган 
белги ва аломатлари фикран ажратиб кўрсатилади. Бундан ташқари муайян 
объектларнинг моҳияти, мазмуни мавжуд бўлишлик сабаблари, келиб 
чиқиши, тараққиѐти, ўзгариши, шунингдек уларнинг аҳамияти ва функцияси 
ҳамда вазифалари изоҳлаб берилади. 
Назарий тафаккурни айни бир пайтда абстракт тафаккур деб номлаш 
анъана тусига кириб қолган. Бундай ном билан аташга асосий сабаб назарий 
тафаккурнинг умумий ҳукмларда ифодаланишидир. Масалан, диққат барча 
психик жараѐн ва ҳолатларни муваффақиятли амалга ошириш гаровидир.
Абстракт тафаккур муаммоси қатор собиқ совет психологлари 
томонидан изчиллик билан тадқиқ этилган. Собиқ совет психологиясининг 
дастлабки ривожланиши палласида ушбу масала билан Л.С.Виготский, 
П.П.Блонскийлар, кейинчалик С.Л.Рубинштейн, Б.Г.Ананьев, А.Н.Леонтьев, 
Н.А.Менчинская, П.Я.Гальперин, Р.Г.Натадзе, Д.Б.Элъконин, В.В.Давидов, 
А.М.Матюшкин ва бошқалар шуғулланганлар. 
Назарий тафаккур туфайли воқеликдаги умумий ва муҳим