7-мавзу: Қорақалпоғистонда совет ҳокимиятининг ўрнатилиши ва мустаҳкамланиши (1917-1991 йиллар)

Қорақалпоғистон АССР уруш йилларида. Иккинчи жаҳон урушида герман фашизмига қарши олиб борилган курашда бутун Ўзбекистон халқи қатори ҚҚАССР меҳнаткашлари ҳам иштирок этдилар. Урушнинг дастлабки куниданоқ автоном республиканинг барча ижтимоий-иқтисодий салоҳияти уруш эҳтиёжлари учун жалб қилинди. Қорақалпоғистондан фронтга ҳаммаси бўлиб 61618 киши сафарбар қилинди. Уруш бошланган вақтда республикада 97-қорақалпоғистон миллий бригадаси ташкил қилиниб, унга кўпгина ватанпарварлар ёзилдилар.

Қорақалпоқ ўғлонларининг қаҳрамонлик жасоратлари юксак баҳоланди. 20 нафар жангчига кўрсатган қаҳрамонликлари учун Совет Иттифоқи Қаҳрамони унвони берилди, 6 киши “Шуҳрат” орданининг уччала даражаси нишондорлари бўлишди, 20 мингга яқин жангчилар турли орден ва медаллар билан тақдирландилар.
Уруш йилларида автоном республика фронт учун 284 минг тоннадан ортиқ пахта, 78 минг 700 тонна дон, 15200 тонна гўшт, 571 минг тонна ёғ, 609 тонна жун, қарийб 100 мингта қорақўл тери, 622,3 тонна балиқ, 200 млн шартли банкада консерва, шунингдек, бошқа кўпгина маҳсулотлар етиштириб берди. Бундан ташқари, урушнинг дастлабки кунлариданоқ Қорақалпоғистон меҳнаткашлари мудофаа фонди учун 10 млн сўмдан ортиқ пул ва облигациялар тўпладилар. Деҳқонларнинг шахсий хонадонларидан мудофаа фондига 25,5 тонна жун, қарийб 5 минг тонна дон, 228,6 тонна гўшт ва бошқа кўпгина маҳсулотлар топширилди.
Қорақалпоғистонга эвакуация қилинган 25 минг поляк ва 5180 дан ортиқ уйсиз, ватансиз қолган аҳолини ва мамлакат ғарбидан келтирилган 10 минг кишига ғамхўрлик қилинди. Ишчилар, колхозчилар ва хизматчилар ўзларининг шахсий жамғармаларидан улар учун 262 минг сўм пул, қарийб 2,5 минг кийим-бош ва пойафзал тўпладилар.
Бироқ буларнинг ҳаммасига осонликча эришилгани йўқ, фронтга кетганларнинг 34 мингдан ортиғи уйларига қайтмади. Мамлакат ичкарисидаги қийинчилик, оғир меҳнат Қорақалпоғистон аҳолисига оғир зарба бўлиб тушди. 1943-44 йилларда республикада тошма ва терлама эпидемияси пайдо бўлди ва авж олди. 1945 йилда эса ўлат касали тарқалди. Натижада ярим миллион аҳолига эга бўлган республика уруш йилларида 124 мингдан ортиқ кишидан ажради, яъни ҳар тўрт кишидан бири ҳалок бўлди. Қорақалпоғистон аҳолисининг урушдан олдинги даражасига фақат уруш тамом бўлганидан кейин орадан 15 йил ўтгач, яъни 1959 йилдагина эришилди.

2.