7-Ma’ruza Rele qurilmalarining umumiy asoslari. Elektr mexanik va elektrmagnit relelar

Elektromagnit relelar
a) Ishlash prinsipi. 7.2-rasmda elektromagnit relelarning asosiy uch xil turdagi tuzilishlari berilgan.
Har bir relening tuzilishi o‘z ichiga elektromagnit 1 (o‘zak va chulg‘amdan iborat), ferromagnit materialdan yasalgan harakatlanuvchi yakor 2, yo‘naltirilgan harakatlanuvchi kontakt 3, harakatlanmaydigan kontakt 4, va teskari ta’sir etuvchi prujina 5 ni oladi.

7
.2-rasm. Elektromagnitning relelarining konstruktiv turlari.

1-tortiluvchi yakorli;
2-buriluvchi yakorli;
3-ko‘ndalang xarakat qiluvchi yakorli.

Elektromagnit chulg‘amidan oqayotgan tok Ir magnitlovchi kuch (m.k) IrWr hosil qiladi. U kuch ta’siridan elektromagnit o‘zakdan, havo oralig‘i va yakor orqali oquvchi magnit oqim hosil bo‘ladi. Bunda yakor magnitlanadi va elektromagnitning qutbiga tortiladi. Oxirgi holatigacha harakatlangan yakor bilan bog‘langan qo‘zg‘aluvchi kontakt 3 qo‘zg‘almas kontakt 4 ga ulanadi. YAkorning boshlang‘ich holati tayanch 6 bilan chegaralanadi.

b) Relening ishlash toki, qaytish toki va qaytish koeffitsenti.
Relening ishlashi uchun uning elektromagnit kuchi Fe yoki momenti Me prujinaning qarshilik kuchi Fp, ishqalanish va og‘irlik kuchi Fishq lardan katta bo‘lishi shart.
yoki .
Inersiya momenti M_EI ning ma’lum bir qiymatiga relening ishlay boshlashi uchun zarur bo‘lgan ma’lum bir Ir tok to‘g‘ri keladi.
Relening ishlash toki Ir deb ishga tushishi uchun zarur bo‘lgan eng kichik tokka aytiladi.

Relelarning ko‘p tuzilishlarida ishlay boshlash toki Ii ni o‘zgartirish imkoniyati bor. Buni formuladan ham ko‘rish mumkin. Wr o‘zgartirish, prujinaning qarshilik momentini o‘zgartirish, havo oraliq  ni o‘zgartirish (Rm=f()) bilan ishlash tokining qiymati ta’sir etishi mumkin.
Tokning kamayishiga ta’sir javob beruvchi relelarni minimal tok relelari deyiladi. Normal holatlarda minimal relelarning yakorlari tortilgan bo‘ladilar. (5.4 rasm); bunda Me>Mp va relening kontaktlari ochiq (uzuq) bo‘ladi.

7.3-rasm. Minimal tok yoki kuchlanish relesining tuzilishi.

Relening ishlashi uchun rele tokini kamaytirish kerak, bunda prujinaning momenti elektromagnit moment va ishqalanish momentidan oshib ketadi:

Mp>Me+Mishq,
natijada relening yakori qaytadi va relening kontaktlari ulanadi. Minimal relening ishlash toki deb relening yakori qaytgandagi tokka aytiladi, qaytish toki bu relening yakorini tortadigan eng kichik tok. Maksimal reledagiday Iqayt ning Iri ga nisbati qaytish koeffitsenti deyiladi. Minimal relelarda Iqayt>Iri shuning uchun Kqayt>1.