7-ma’ruza Mavzu: Sayyoramizning tabiiy resurslari Reja

---

7-ma’ruza 
Mavzu: Sayyoramizning tabiiy resurslari 
 
Reja: 
1.
Yer sayyorasi to‘g‘risida umumiy tushuncha va uning tuzilishi. 
2.
Yer qa’rining tuzilishi 
3.
Tabiiy boyliklar va ularni o‘zlashtirish 
 
Yer Sayyorasining tuzilishi qanday?
Yer – Quyosh tizimidagi sayyoralar ichida, tartib bo‘yicha uchinchi, 
o‘lchamlariga ko‘ra beshinchi o‘rinda turuvchi sayyoradir. Shuningdek, ona 
sayyoramiz, insoniyatga ma’lum bo‘lgan sayyoralar ichida, tiriklik mavjud bo‘lgan 
yagona sayyora. Ilmiy farazlarga ko‘ra, Yer, Quyosh tizimidagi boshqa sayyoralar 
singari, Quyosh gaz-chang tumanligidan, bundan taxminan 4.5 milliard yil avval 
paydo bo‘lgan. 
Yer sayyorasi shakliga ko‘ra, yassi ellipsoidga o‘xshash bo‘lib, «Geoid» deb 
ataladi. Geoid va unga o‘xshash (approksimatsion) ellipsoid orasidagi farq 100 
metr atrofida. Sayyoramizning o‘rtacha diametri 12742 kilometr. Aylanasi esa 
≈40000 kilometr. Yerning ekvatori, o‘ziga xos do‘nglikni hosil qilgan. Uning 
ekvatorial diametri, qutblar orasidagi diametridan 42.6 kilometr uzunroq. Yer 
sirtidagi eng baland nuqta, Everest cho‘qqisi (Jomolungma) bo‘lib, u dengiz 
sathidan 8848 kilometr balandlikda joylashgan. Eng chuqur botiqligi esa, Marianna 
botig‘i bo‘lib, u dengiz sathidan 994 metr pastda joylashgan. Ekvator do‘ngligi 
hisobiga, Yer markazidan eng uzoq joylashgan nuqta Everest cho‘qqisi emas, 
balki, ekvatorga yaqinroq joylashgan boshqa cho‘qqilar – Ekvadordagi 
Chimboraso vulqoni cho‘qqisi hamda, Perudagi Uaskaran tog‘i tepasi hisoblanadi. 
Yer sirtining 70.8% qismini dunyo okeani egallagan. Qolgan qismi esa, 
materiklar va orollardan iborat quruqliklar tashkil qiladi. Quruqliklarda joylashgan 
ko‘llar, muzliklar, daryolar va yer osti suvlari, dunyo okeani bilan birgalikda 
gidrosfera
ni tashkil qiladi. Yerdagi kabi tirik organizmlar uchun hayot sharoitiga 
muvofiq keluvchi suv, Yerdan boshqa sayyoralarda aniqlanmagan. Yerning 
qutblari qalin muz qatlamlari bilan qoplangan bo‘lib, u Arktika va Antarktika muz 
qalqonlarini, hamda, dengiz muzliklarini tashkil qiladi. 
Yerning ichki qatlamlari
ancha faol bo‘lib, u kimyoviy va fizik xossalariga 
ko‘ra, bir necha qatlamlarga bo‘linadi. Yer markazida ichki yadro va uni o‘rab 
turgan tashqi yadro mavjud. Yadroni o‘rab turgan qattiq qatlam 
Litosfera
deb 
ataladi. Shuningdek, litosfera ostida Atenosfera qatlami mavjud bo‘lib, u, 
litosferaning o‘zidan yuqoridagi qatlamlarining harakatlanishi uchun omil bo‘ladi. 

---

Yer sayyorasi, atrofini o‘rab turuvchi qalin gaz qobig‘i – 
atmosfera
ga ega. 
Yer atmosferasi bir necha qatlamlardan iborat. Atmosferaning yerdagi hayot va 
iqlimning barqarorligidagi o‘rni g‘oyat kattadir. Shuningdek, Yer sayyorasining 
gidrosfera, atmosfera, litosferasining tirik organizmlar yashaydigan barcha qismlari 
birgalikda – biosferani tashkil qiladi. 
Yer yagona tabiiy yo‘ldosh – 
Oy
ga ega 

---