7-ma’ruza Mavzu: Sayyoramizning tabiiy resurslari Reja

Ko’mir konlarining zaxiralari
№ 
Ko’mir konlari va 
uchastkalari 
Balans zaxiralari, ming 
tonna 
Sanoat zaxiralari, 
ming tonna 
1 
2 
3 
4 
1 
Angren 9-shaxta 
65831 
35816 
2 
Sharg’un shaxtasi 
27715 
8318 
3 
Janubiy Boysun koni 
5759 
- 
4 
Markaziy Boysun koni 
12870 
- 
5 
Sharqiy Boysun koni 
Bashorat zaxirasi, 20 mln 
tonna 
- 
6 
Angren razrezi 
779110 
492458 
7 
Naugarzon uchastkasi 
6919 
3074 
8 
Appartog’ uchastkasi 
374670 
150694 

---

9 
Obliq maydoni 
188668 
- 
10 
Cho’chqabuloq 
maydoni 
125467 
11 
Nishboy maydoni 
250408 
- 
O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasimng qarori bo’yicha (2002y) 
respublikada ko’mir qazib olishni yiliga 2,7 mln tonnadan (200 ly) 9,4 mln 
tonnagacha (2010y) ko’paytirish rejalashtirilgan. Bu esa mamlakatimiz yoqilg’i 
balansida ko’mirdan foydalanishni 4,5 foizdan 15 foizgacha yetkazadi. Bu 
tadbirlami amalga oshirish maqsadida Angren ko’mir razrezi qayta rekonstruksiya 
qilinmoqda. Ko’mir qazib olishni yangi texnologiyaga o’tkazish va unumdorligi 
yuqori bo’lgan rotorli komplekslarni qo’llash bo’yicha ish olib borilmoqda. 
Hozirgi kunda bunday komplekslardan bittasi o’matildi va ishga tushirildi. Bu esa 
ko’mir qatlamigacha bo’lgan tog’ jinslarini qazish va ularni tashish ishlarini 
jadallashtiradi. Natijada ko’mir qatlamini ochish jarayoni tezlashadi. 
1950-60 yillarda dunyodaga eng katta cho’llardan biri hisoblangan Qizilqum 
cho’lida Navoiy kon-metallurgiya kombinati qurila boshlandi. Hozirgi kunga kelib 
bu kombinat dunyodagi uran va oltin qazib oladigan korxonalar orasida yetakchi 
korxonalardan biri hisoblanadi.Qizilqum cho’lidan uran va oltindan tashqari 
qurilish materiallari va mineral o’g’itlar hamda kimyo sanoati uchun xomashyo 
qazib olinmoqda. 
Navoiy kon-metallurgiya kombinati tarkibidagi konchilik korxonalarida 
zamonaviy texnologiya va yuqori unumli kon mashinalari uskunalarining 
qo’llanishi natijasida qazib olinayotgan foydali qazilmalarning hajmi va ulaming 
sifati yil sayin ortib bormoqda. Ishlab chiqarilayotgan oltinning sofligi to’rtta 
to’qqiz bilan baholangan va unga Davlat sifat belgisi berilgan. 
Respublikamiz hududidagi Olmaliq shahri va Ohangaron daryosining 
atrofida joylashgan Lashkarek, Qizil-Olma, Naugarzon, Ko’ch-buloq va boshqa 
konlardan mis, ruh, qo’rg’oshin, kumush, oltin va boshqa foydali qazilmalar qazib 
olinadi. 
Foydali qazilmani yerosti yoki ochiq usulda qazib olishdan qat'iy nazar, uni 
qazib olishda quyidagi yo’nalishdagi ish jarayonlari bajariladi: 
-foydali qazilmani massivdan ajratib olish, uni yuklash va tashish uchun qulay 
bo’laklar darajasida burdalash; 
-foydali qazilmani yuklash va qayta yuklash joyigacha (shtrekkacha) tashish; 
-kovlangan bo’shliq shipi holatini boshqarish. 

---

Bu ish jarayonlarini bir vaqtda va o’zaro bevosita bog’langan holda 
bajarilishi foydali qazilmani qazish texnologiyasi deb tushuniladi. U gidravlik, 
mexanik va foydali qazilmani agregat holatini o’zgartirish (gazlashtirish, yer ostida 
yoqish, suyuqlik holatiga keltirish va boshqalar) usullari bilan amalga oshirilishi 
mumkin. 
Gidravlik usulda qazishda foydali qazilmani massivdan burdalab ajratib 
olish, yuklash va tashish ishlari yuqori bosimda kavjoyga beriladigan suvning 
energiyasi bilan bajariladi. 
Mexanik usul bilan qazishda foydali qazilmani qazib olishda bajariladigan 
barcha ish jarayonlari qo’l mehnati yoki mashina va mexanizmlar yordamida 
bajariladi. Agar foydali qazilmani mexanik usul bilan qazishda qazish 
texnologiyasi tarkibidagi barcha ishlar mashina va mexanizmlar bilan bajarilsa, 
bunday texnologiyani mexanizatsiyalashgan qazish texnologiyasi deb tushuniladi. 
Mexanizatsiyalashgan qazish texnologiyasi foydali qazilmaning: 
-
Yer bag’rida joylashish shakli (qatlamli yoki boshqa turli shakllarda); 
-
uning fizik-mexanik xususiyatlari; 
-
qatlam qalinligi va uning yotish burchagi; 
-
qazib olish usuli (yer osti yoki ochiq usulda); 
-
mashina va mexanizmlaming texnik ko’rsatkichlari hamda ulami qo’llash 
sharoitiga bog’liq. 
Nazorat savollari. 
1.
 
Yer Sayyorasining tuzilishi qanday? 
2.
 
Yer yagona tabiiy yo‘ldosh ayting
 
3.
 
Yer Sayyorasining tuzilishi tushintiring 
4.
 
Yerning ichki qatlami nimalardan iborat 
5.
 
Foydali qazilma nima 
6.
 
Foydali qazilmalami qazib olishning usullarini ayting 
7.
 
Hozirgi kunda O’zbekistonning yer osti foydali qazilmalarining balansi 
qancha