7-маъруза ўлчаш хатолари тўҒрисида тушинчалар

Геодезияда бирор катталикни ўлчаш ёки ҳисоблаш натижаси ва ушбу катталикни назарий қиймати орасидаги фарқга боғланмаслик хатоси деб аталади.
Боғланмаслик хатосини тарқатиш ва амалда аниқланган катталикнинг тузатилган қийматини ҳисоблаш жароёнига ўлчаш натижаларини тенглаштириш дейилади.
Тенглаштириш бажариб бўлингач, олинган натижалар аниқлигига баҳо бериш бажарилади.
Геодезияда аниқликга баҳо бериш ўлчаш натижалари билан бир қаторда ҳисоблаш натижалари учун хам ўринлидир.
Геодезик ўлчашлар назариясида умумий ўлчашлар ( ), ортиқча ўлчашлар ва зарурий ўлчашлар мавжуд.
Умумий ўлчашлар сони камида 2та бўлади. зарурий ўлчашлар сони 1 бўлиб, у орқали ўлчанаётган каталикнинг тақрибий катталигини билиш мумкин.
Натижалар аниқлигига баҳо беришда қуйидаги кўрсатгичлардан фойдаланиш мумкин:

• 
  Ўртача арифметик миқдор
  
• 
  ўртача хато
  
• 
  эҳтимолий хато
  
• 
  ўртача квадратик хато
  
• 
  чекли хато
  
• 
  нисбий хато
  
• 
  катталик вазни
  

Ўртача арифметик миқдор. Ҳақиқий катталиги Х бўлган объект мартаба тенг аниқликда ўлчаниб, натижалар олинган бўлсин (1) асосида ёзишимиз мумкин:



Ўнг ва чап томонлар йиғиндисини оламиз, унда

• 
  ,
  

бундан

• 
  
  

Ўлчашлар сони чегараланган бўлганлиги учун қуйидагини ёзамиз:

• 
  
  

бунда, ўртача арифметик миқдор.
Ўлчанаётган объектни ҳақиқий катталиги кўп холларда номаълум бўлади ва уни ўлчаш натижаларининг ўртача арифметик миқдори билан алмаштиришимиз мумкин бўлади.
Ўлчаш натижаларини уларнинг ўртача арифметик миқдоридан фарқи ўртача арифметикдан четлашиш ёки эҳтимолий хато дейилади:

(7.5) ни ўнг ва чап томонини қўшсак:
[ ]= [l] – nх
бу тенгликни ўнг ва чап томонини га бўламиз, унда
,