7-маъруза ўлчаш хатолари тўҒрисида тушинчалар

Атмосфера (атм) босим ўлчов бирлиги бўлади. 1 атм. .

2. Ўлчаш ва ўлчаш хатолари

Ўлчашлар икки хил яъни бевосита (воситасиз) ва бавосита (воситали)ўлчашларга бўлинади.
Бевосита ўлчашда ўлчов бирлиги ҳисобланувчи асбоб ўлчанаётган объектга таққосланади. Масалан, жойда масофани пўлат лента (рулетка) билан, бурчакни теодолит билан ўлчаш, қоғозда чизиқ узунлигини чизғич билан, бурчакни транспортир билан ўлчаш бевосита ўлчаш бўлиб ҳисобланади.
Бавосита ўлчашда объект бевосита ўлчанмасдан, унинг катталигини бошқа бевосита ўлчаган катталиклар натижаларидан фойдаланиб аниқланади. Масалан, учбурчакнинг ўлчанган томон узунликларидан фойдаланиб, косинуслар теоремаси ёрдамида бурчакларни ҳисоблаб топиш мумкин.
Ўлчашларда натижага тўртта асосий омиллар таъсир этиши мумкин:

• 
  ижрочини малакаси;
  
• 
  қўлланаётган асбобни аниқлик даражаси;
  
• 
  ўлчаш шароити;
  
• 
  ўлчаш методикаси.
  

Бир хил малакали ишчилар томонидан, бир хил аниқликдаги асбоб билан, бир хил усулда ва шароитда бажарилган ўлчаш тенг аниқликдаги ўлчаш бўлади. Бу шартлардан биронтаси ўзгарса, тенг эмас аниқликда ўлчаш бўлади.
Амалий тажрибалар шуни кўсатадики, ўлчаш натижаларига хато таъсир этади. Хатони аниқлашда қуйидаги ифода ўринлидир:
.
бунда Ɩ - объектни ўлчаш натижаси, - натижани ҳақиқий қиймати, ∆-улар орасидаги фарқ, яъни хато қиймати.
Яъни ўлчаш хатоси деб, қиймати аниқланаётган катталикни ўлчаш натижасидан ушбу катталикнинг аниқ (хақиқий) қийматини фарқи тушунилади.
Геодезик ўлчашларда (ҳисоблашларда) натижа ишончлигини ошириш учун ўлчашлар сони кўпайтирилади. Агарда объект ( ) марта ўлчанган бўлса, ўлчаш натижалари , бўлади ва хатолар қатори ҳосил бўлади.
Келиб чиқиш сабабларига кўра ўлчаш натижаларига қўпол, мунтазам (систематик) ва тасодифий хатолар таъсир этади.
Қўпол хато. Ўлчаш ёки ҳисоблаш вақтида янглишиш, ўлчаш ишини бажараётган кишининг паришонхотирлиги, ўлчаш асбобини носозлиги қўпол хатога олиб келади. Қўпол хатони аниқлаш учун ҳар қандай ўлчаш камида икки марта бажарилади, ҳисоблашда албатта назорат ҳисоби амалга оширилади.