7-ma’ruza. Atom tuzilishi

Ма’ruza mavzusi: Аtom tuzilishi. Bor nazariyasi.

• .

1. Atom tuzilishining modellari (Tomson, Rezerford, Bor). 2. Atomning murakkabligini isbotlovchi hodisalar. 3. Bor nazariyasi. 4. Mikrozarrachalarning dualistik tabiati. De-Broyl formulasi. 5. Elektronlarnineg diffraksiyalanishi.

• Ma’ruza rejasi:

Atom tuzilishi

• Dj. Tomson elektronni ochdi.
• Elektron atomning eng kichik zarrachaси, manfiy zaryadga ega.
• U Vodorod atomining massasidan 1843 marta kichik. Elektronning zaryadi -1.

• Атомнинг таркибидаги элементар заррачалар:

• Ядро протон ва нейтрондан иборатлигини 1932 йил исботлаган – Д.Иваненко, Н.Гапон, Гейзенберглар

• Атомнинг таркибини ўрганиш:

• 1910 йил Резерфорд ва шогирдлари:

• Атомнинг планетар модели

Atomning yadroviy tuzilishi

• 1903 y. ingliz olimi Tomson ion-elektron yoki statik nazariya yaratdi:
• Tomson nazariyasiga ko’ra atom musbat zaryadlangan doira bo’lib, bu zaryadni ichida doimo elektronlar tebranib turadi.Ana shu atomning musbat zaryadlangan qismi atomning butun qismini egallab turadi.
• 1911 y. ingliz fizigi Ernest Rezerford dinamik yoki atom tuzilishini yadroviy nazariyasini yaratdi.

1-rasm. - zarrachalarning yupqa metall pardadan o’tishi.

2-rasm . - zarrachalarning metalldan o’tishida og’ishi

1913 y. Rezerfordning o’quvchisi ingliz olimi Mozli rentgen nurlarining spektrini tekshirib:

•  = A(z-b)
• z elementning tartib nomeri;
• A, b o’zgarmas sonlar;
• - rentgen nurining to’lqin chastotasi;
• = 1/
• nurning to’lqin uzunligi.
• Protonning massasi 1,0073 u.b. ga teng bo’lib,
• uning zaryadi +1 ga teng.
• Neytronning massasi 1,0087 u.b.ga teng,
• uning zaryadi nolga teng.

• 1913 йил Nils Bor:

• Борнинг биринчи постулати: Электронлар ядро атрофида стационар орбита бўйича энергия ютмасдан ҳам ажратмасдан ҳам айланма ҳаракат қилиши мумкин.

• Борнинг иккинчи постулати: Электронлар стационар орбитадан бошқасига ўтганда квантлаб энергия ютади ёки ажратади.

• Математик ифодаси

• m – электрон массаси
• ν – электроннинг чизиқли айланиш тезлиги
• r – орбита радиуси
• n – электроннинг бош квант сони
• h – Планк доимийси (6,625 · 10-34 Дж/с)

• Электроннинг орбитадаги энергиясини аниқлаш формуласи

• Vodorod atomi elektronini o’rganishш

• 1900 yil М. Plank:

• Elektron energiyasining nurlanish chastotasiga bog’liqligi:

• 1905 yil А.Эynshteyn:

• Formulalar birlashsa

• ёки

• р - impuls

1932 y. D.I.Ivanenko va Geyzenberg yadro tuzilishini proton–neytron nazariyasini yaratdilar:

• N = A – Z
• N- atomdagi neytronlar soni;
• A-elementning atom massasi;
• Z-elementning tartib nomeri.

1932 yilda ingliz fizigi Dj. Chedvik zaryadsiz zarrachalarni aniqladi va ularga neytron nomini berdi(o1n).

• Yadrodaga protonlar neytronlarga aylanishi yoki teskari jarayon sodir bo’lishi mumkin:
• 01n = 11P + -10e
• 11P= 01n ++10e
• -10e va +10e elektron va pozitron.

Atomlar spektri

• Rezerford nazariyasi ikki qarama-qarshilikka ega:bu nazariya atomning barqarorligini tushuntura olmadi. atomning Rezerford bo’yicha tuzilishi atom spektrlari to’g’risida noto’g’ri xulosalar chiqarishga olib keladi.
• Shunday qilib, Rezerford nazariyasi atomlarning barqarorligi va atomlar spektrini uzlukli tabiatini tushuntirib bera olmadi.
• Kaliyning atom spektrida uchta chiziq bor(2 qizil va 1 binafsha).