7-bob. Kompyutertar moqlarining texnik vositalari

7.1-rasm. Tarmoq adapter platasi

Kompyuter tarkibidaadapter platasini ravon ishlashi uchun uning asosiy ko‘rsatkichlarini to‘g‘ri o‘rnatish zarur:

- kiritish-chiqarishportining asos manzilini (ya'ni manzil maydonining boshlanish manzilini, u orqali kompyuteradapter bilan muloqot qiladi);

-foydalaniladigan uzilish nomeri (ya'ni taqiqlash yo‘lining nomeri, u orqali kompyutergaadapter o‘zi bilan axborotalmashinuvi zarurligi haqidaxabar beradi);

- bufer va yuklanuvchi xotiralarning asosiy manzili (ya’ni adapter tarkibiga kiruvchi kompyuter aynan shu xotirabilan muloqot qilishi uchun).

Bu ko‘rsatkichlarni foydalanuvchi tomonidan adapter platasidagi ulash moslamasi (jamper) yordamida tanlab o‘rnatishmumkin, lekin plata bilan beriladigan maxsus adapterni initsializatsiyalovchi dastur yordamida ham o‘rnatish mumkin.

Hamma ko‘rsatkichlarni (manzil va uzilish nomeri) tanlashdae’tibor berish kerakki, ular kompyuterning boshqa qurilmalaridao‘rnatilib band bo‘lgan ko‘rsatkichlaridan farq qilishi kerak. Hozirgi zamon tarmoq adapterlarida ko‘pincha Plug-and-Playtartibi qo‘llaniladi, ya’ni ko‘rsatkichlarni foydalanuvchitomonidan o‘rnatilishining (sozlashning) hojati yo‘q, ulardasozlash kompyuter elektr manbayiga ulanganda avtomatik ravishda amalga oshiriladi.

Adapterning asosiy tarmoq vazifalariga quyidagilar kiradi:

-kompyuter va mahalliy tarmoq kabelini galvanik ajratish (buning uchun odatda signalni impuls transformatoriorqali uzatiladi);

-mantiqiy signallarni tarmoq signallariga vaaksiga o‘zgartirish;

-tarmoq signallarini kodlash va dekoderlash;

-qabul qilinayotgan paketlardan aynan shu abonentgamanzillashtirilgan paketlarni tanlab qabul qilish;

-parallel kodni ketma-ket kodgaaxborot uzatilishda o‘zgartirish vaaxborot qabul qilishdaaksiga o‘zgartirish;

-adapterning bufer xotirasiga uzatilayotgan va qabul qilinayotgan axborotlarni yozish;

-qabul qilingan axborot almashinuvini boshqarish usulidatarmoqqa ega bo‘lishni tashkil qilish;

-axborotlarni qabul qilish va uzatishda paketlarning nazorat bitlari yig‘indisini hisoblash.

Odatda hamma tarmoq vazifalari maxsus katta integral sxemalar yordamidaamalgaoshirilganligi uchun adapter platasining o‘lchami kichik va narxi arzondir. Agarda tarmoq adapteri bir necha turdagi kabellar bilan ishlay olsa, u holda yana bir sozlanish lozim bo‘lgan ko‘rsatkichqo‘shiladi (kabel turini tanlash). Masalan, adapter platasida uyoki bu turdagi kabelga ulash uchun moslama bo‘lishi mumkin. Adapterdan boshqa hamma mahalliy tarmoq qurilmalari yordamchi qurilmalar bo‘lib, ko‘pincha ularsiz ham ishni tashkil qilish mumkin.

7.2.5. Repiterlarva konsentratorlar

Ethernet tarmog‘ida repiter va konsentratorlarni ishlatish shart emas. 10BASE2 va 10BASE5 segmentlari asosidagi katta bo‘lmagan tarmoqlar ularsiz ishlay oladi. Bunday segmentlarni bir nechtasini o‘z ichiga olgan tarmoq uchun sodda repiterlar zarurdir. Uzatish muhiti sifatida o‘ralgan juftlik yoki shisha tolali kabel tanlansa albatta konsentratorlar (agarda, albatta tarmoqqa ikkita emas lokal uchta komp’yuter ulansa) zarur. Repiterlar (povtariteli, qaytaruvchilar), yuqorida aytib o‘tilganidek, ularga kelgan (portlariga kelgan) signallarni qaytadan tiklaydi, bu esa tarmoqning uzunligini oshirish imkoniyatini beradi. Xuddi shunday ishni oddiy repiterli konsentratorlar ham amalga oshiradi. Ethernet va Fast Ethernet konsentratorlari bu asosiy vazifasidan tashqari yana qator vazifalarni, ya’ni tarmoqdagi oddiy xatoliklarni aniqlash va bartaraf qilish vazifasini ham bajaradi. Bu xatoliklarga quyidagilar kiradi:

-yolg‘on o‘tkazish (FCE-False Carrier Event, lojnayanesuщaya);

-ko‘p turdagi kolliziyalar (ECE-Excessive Collision Error, mnojestvennыekollizii);

- cho‘zilib ketgan uzatish (Jabber, zatyanuvshayasyaperedacha).

Ko‘rsatilgan xatoliklarni barchasi abonent qurilmalarining nosozligidan kelib chiqadi, ya’ni halalning yuqori darajasidan va kabeldagi to‘siqlardan, raz’yom kontaktlarida yaxshi ulanish bo‘lmasligidan va hokazolar. Yolg‘on o‘tkazish holati konsentrator o‘z portlarining biridan (abonentdan yoki segmentdan) axborot oqimining boshlanishini chegaralovchi ma’lumoti bo‘lmagan axborotlarni qabul qila boshlagan vaziyatda hosil bo‘lgan bo‘ladi (ya’ni kadr boshlanganligi haqidagi belgi). Agarda uzatilish boshlangandan so‘ng ma’lum vaqt oralig‘ida kadr kelmasa (Fast Ethernet uchun 5mks, Ethernet uchun 50mks), u holatda konsentrator kafolatlangan kolliziya holatini aniqlash uchun qolgan hamma portlarga «tiqilish» (Probka) signalini jo‘natadi. Bu signalni davri 5 yoki 50 mks tashkil qiladi. Aniqlangan portni «Aloqa turg‘un emas» (Link Unstable, svyazneustoychiva) holatiga o‘tkazib va uni uzib qo‘yadi, qaytatdan bu portni konsentrator tomonidan yoqib qo‘yish faqat to‘g‘ri, to‘liq va yolg‘on o‘tkazish holatisiz paket kela boshlagandan keyingina amalga oshiriladi. Bir portda 60 dan ziyod kolliziya holati ketma-ket aniqlangandan so‘nggina shu portda ko‘p turli kolliziya holati qaydqilinadi. Konsentrator har bir portda kolliziya holatini sanab boradi, kolliziyasiz paket olinganida esa, sanoq qurilmaning qiymatini kamaytiradi. Ko‘p turli kolliziya qayd qilingan port o‘chirib qo‘yiladi va unda berilgan vaqt oralig‘ida (5 mks Fast Ethernetda, Ethernet uchun 50mks) kolliziya holati qayd qilinmasi yana konsentrator tomonidan ulab qo‘yiladi. Cho‘zilib ketgan uzatish holati, Fast Ethernet da 400 mks dan yoki Ethernet da 4000 mks dan ortiq holatda qayd qilinadi. Bu vaqt paketni uzatilishi mumkin bo‘lgan uzunligidan uch hissa ko‘p. Bunday cho‘zilib ketish holati qayd qilingan port o‘chirib qo‘yiladi va u holat tamom bo‘lgandan so‘nggina qaytadan ulanadi.

Konsentrator ko‘rib chiqilgan vazifalardan tashqari yana tarmoqda har qanday kolliziya holatlarini aniqlashga imkon yaratadi. Konsentrator portlariga «Probka» signalini uzatish 32 bitli oraliqda uzatish bilan kuchaytiradi. Natijada hamma segmentning, paket uzatayotgan hamma abonentlari albatta kolliziya holatini qayd qiladi va o‘z uzatishlarini to‘xtatadi. Shunday qilib eng oddiy repiterli konsentrator ham ancha murakkab qurilmadan iborat bo‘ladi, chunki unda avtomatik ravishda ba’zi buzulishlar va vaqtinchalik hosil bo‘lgan nosozliklarni tiklash imkoniyati mavjud. Ya’nikonsentrator faqat tarmoq kabellarini ulash joyi bo‘lib qolmay, u axborot almashish sharoitini yaxshilash, tarmoq unumdorligini vatqi-vaqti bilan nosoz yoki ravon ishlamayotgan tarmoq qismlarini o‘chirib qo‘yish orqali oshirishda aktiv ishtirok etadi.

Xuddi tarmoq adapterlari singari konsentratorlar va repiterlar ham bir tezlikli va ikki tezlikli bo‘lishi mumkin. Tarmoqda katta erkinlik bo‘lishi uchun aynan loyihalash davrida ikki tezlikka ega (10/100 Mbit/s) konsentrator va repiterni tanlash kerak. Odatda ko‘pincha repiter va konsentratorlar alohida blok ko‘rinishida ishlab chiqariladi, ularda elektr manbai ichki yoki tashqi bo‘lishi mumkin. Ba’zi konsentratorlar oldindan belgilangan turidagi aniq sonli tarmoq segmentlarini ulashga hisoblangan (masalan, 10BASE2 ning to‘rtta segmentiga yoki 10BASE-T ning sakkizta segmentiga mo‘ljallangan). Ancha narxi qimmat boshqa konsentratorlar esa, kengaytirish imkoniyati mavjud deb yuritiluvchi (Stackable, naraщivaemыe), tarmoqning berilgan tuzilishiga erkin moslasha oladigan, modul tuzilishida bo‘ladi. Bu holda konsetrator karkasiga (stek) joylanadigan bir necha modullar (odatda 8 ta) o‘rnatilgan bo‘lishi mumkin, ularning har biri bir yoki bir nechasi qaysidir razem turiga mo‘ljallab tanlangan tegishli kabel turini ulashga mosl angan raz’em o‘rnatilgan bo‘ladi (masalan, BNC, AUI, RJ-45, ST-raz’emlari). Odatda ulanadigan segmentlar soni (konsentrator portlari) to‘rtga bo‘linadigan qilib olinadi: 4; 8; 12; 16; 20; 24, ya’ni tarmoq segmentlar sonini oshirish imkoniyati bor konsentrator masalan, 192 ta porti bilan aloqa o‘rnata oladi (sakkizta modulning har biri 24 ta segmentga mo‘ljallangan). Shunday konsentratorning tuzilish sxemasi 7.2-rasmda keltirilgan.

Bir shassi asosidagi eng murakkab konsentratorlar (7.3-rasm) orqa panelidagi kontaktlarni ulab, aloqani tegishli tashkil qilish hisobiga, murakkab tarmoq hosil qilishi imkoniyatini yaratadi. Masalan, ular bir vaqtda bir necha turdagi tarmoqni qo‘llab turishi (Token-Ring, Ethernet va FDDI) va modulli repiterli konsentratorlardan tashqari yana yo‘naltirgich va kommutar modullarini ham ulash imkoniyati mavjud.