7-9-klass oqíwshílaríN Ádep-ikramlíLÍqqa tárbiyalawda milliy dáSTÚrlerden paydalaniw kirisiw I bap. 7-9-klass oqíwshílaríN Ádep-ikramlíLÍqqa tárbiyalawda milliy dáSTÚrlerden paydalaniWDÍŃ pedagogikalíq-psixologiyalíQ TIYKARlarí

2-2. 7-9-klass oqıwshıların ádep-ikramlılıqqa tárbiyalawda milliy dástúrlerden paydalanıw texnologiyası
Birinshi prezidentimiz I.A.Karimov 1997-jıl 29-avgustta Joqarı Keńestiń 9-sessiyasında aytqan sózlerinde “... Hár bir mámleket, hár bir millet tek ǵana jer astı hám jer ústi baylıqları, áskeriy qúdireti hám islep shıǵarıw qábiliyeti menen, bálki, birinshi náwbette óziniń joqarı mádeniyatı hám ruwxıylıǵı menen kúshli...” degen edi.
Sonnan kelip shıǵıp aytıwımız múmkin tálim-tárbiya islerine mámleketimiz basshıları úlken itibar qarattı. Bir qansha nızamlar qabıl etildi. Tálim haqqında hám kadrlar tayarlaw milliy dástúriniń qabıl etiliwi de úlken áhimiyetke iye boldı. Kadrlar tayarlaw milliy dástúrinde aldınǵı pedagogikalıq texnologiyalardı qabıl etiw hám ózlestiriw zárúrligi kóp márte tákirarlanǵan. Pedagogikalıq texnologiyalar bul ne hám ol dástúriy metodlardan nesi menen parqlanadı?
Pedagogikalıq texnologiyalarǵa arnalǵan kóp ǵana táriyipler bar. Biraq sol táriyiplerdiń arasınan eń dıqqattı tartatuǵını bul YUNESKOnıń táriyipi bolıp esaplanadı.
“Pedagogikalıq texnologiya – bul barlıq oqıtıw hám bilimlerdi ózlestiriw waqtında óz aldına tálim túrlerin nátiyjelilestiriw wazıypasın qoyıwshı texnikalıq hám de shaxs resursları olardıń óz ara baylanısın esapqa alıp, bilimlerin jaratıw, qollaw hám belgilewdiń dizimli usılı”.
Negizinen pedagogikalıq texnologiya - bul oqıtıwǵa ózine tán bolǵan jańasha (inavacion) jantasıw. Ol social qánigelerdiń rawajlanıw belgisi.
Dáslep 70-jıllar basında rawajlanǵan eller AQSH, Yaponiya pedagogikalıq texnologiyalarǵa arnalǵan jurnallar basıp shıǵarǵan, keyin ala bul isler menen qánigelestirilgen orınlar is baslaǵan.
1996-jılda Mısır universitetinde YUNESKO qáwendershiliginde pedagogikalıq texnologiya boyınsha xalıqaralıq jıynalıs bolıp ótti. Kóp ǵana mámleketler oqıtıwda texnologiyalıq qatnastan paydalanıp, oqıwshılar ózletiriwin asırıwda sezilerli jetiskenliklerge eristi. Mısalı, Qubla Koreyada pedagogikalıq texnologiya boyınsha sınaw-tájiriybe orayında oqıp atırǵan 50 mıń baladan 75 % dástúriy oqıtıwda tek ǵana eń jaqsı oqıwshılar erisetuǵın nátiyjelerdi qolǵa kiritken. Bir qatar basqa mámleketlerde ótkerilgen tájriybeler oqıtıwdıń bul túri qollaw ortasha oqıwshıǵa dástúriy oqıtıwda 80-85 % oqıwshılar erisetuǵın nátiyjeden joqarıraq nátiyjege erisiw múmkinshiligin beretuǵının kórsetedi. Pedagogikalıq texnologiyanı ózlestiriw Singapur, Koreya hám Yaponiyaǵa 9, 13 jaslı hám pitkeriwshi oqıwshılardıń arasında mtematika boyınsha 3 joqarı orındı iyelew imkanın berdi. Tálimniń nátiyjeliligin asırıwǵa texnologiyalıq usıl járdeminde erisiw AQSH ta otız jıllar aldın baslanǵan edi.
Pedagogikalıq texnologiya (bul sózdiń birlemshi túsinigi) bixevlorizm ideyalarına tiykarlanadı. Bul usıldıń psixologiyadaǵı eń tiykarǵı qaǵıydası organizmniń kórsetkishi (stimulyaciya) menen oǵan juwabı arasındaǵı baylanıstıń bir máni ekenliginiń sózsiz tán alınıwı.
Amerika pedagogikası bixevloristikalıq bahalaw hám qollaw teoriyasın qabıl etken. Ol tálim dawamında iyelengen bilim, kónlikpe, pikirlew tárizi, bahalaw, minez-qulqı sıyaqlı is-háreketler jámlenbesin aldınǵı qatarǵa alıp shıqtı. Mısalı:

• 
  Teksttegi jiberilgen qáteni oqıp shıǵıp, hesh bolmaǵanda 90% anıqlıqtı tabıw;
  
• 
  Oqıwshılar úsh xanalı 10 san ústinde qátesiz ámeller orınlawdı kórsetedi;
  
• 
  “Gamlet”ti oqıp shıǵıp, onıń qısqa mazmunın jazba túrde sáwlelendiredi;
  
• 
  Oqıwshı haywanlardıń átirap-ortalıqqa qalay iykemlesiwin túsindirip beredi;
  
• 
  Kitapxanada erkin jumıs alıp barıp, oqıwshı óz toparına belgili bir tema tiykarında pikir alısa aladı;
  
• 
  Qurbaqanıń ishki aǵzaların kesiw jol menen anıqlaydı.
  

Belgili bolǵanınday, pedagogikada talabalardıń tálim waqtındaǵı qatnasın asırıwǵa qaratılǵan bir neshe oqıtıw usılların islep shıǵılǵan: mashqalalı oqıtıw, jumıs waqtın kórsetiwshi oyınlar, róller oynaw, tema tiykarında oqıtıw hám taǵı basqa. Biraq olar joqarı tálim diziminde keń qollanıladı dep bolmaydı. Biziń pikirimizshe, bunıń sebebi hárbir shınıǵıwǵa tayarlanıw pedagogtıń izleniwin kózde tutıw, joqarı kásiplik sheberlikti, dóretiwshilik penen jantasıw hám kóp waqıttı sarıplawdı talap qılıwda bolsa kerek. Endi túpten parq qılatuǵın tálim túrlerin kórip shıǵamız:
Awızeki-kórgizbeli, texnologiyalıq hám izleniwsheń-dóretiwshi. Bunday usıllar barlıq klass oqıwshıları ushın da paydalanıwǵa bolatuǵın usıllardan esasplanadı. Sol qatarda 7-9-klass oqıwshıları ushın da bul usıl hám metodlardan, texnologiyalardan paydalanıp sabaq ótiwge boladı.