7- mavzu: Internet –Global kompyuter tarmog‘i

ARPANET 
(ingl. Advanced Research 
Projects Agency Network - Ilg‘or mudofaa tadqiqot loyihalari agentligi tarmog'i) deb 
nomlangan bo‘lib, 1969-yilda mazkur loyiha doirasida tarmoq sanab o‘tilgan to‘rtta ilmiy 
muassasani birlashtiradi. Loyihaning barcha xarajatlari AQSH mudofaa vazirligi tomonidan 
moliyalashtiriladi»'. 
Birinchi atom bombasining yadroviy sinovlari, sun’iy yo‘ldoshning uchirilishi bilan 1958-
yilda AQSH prezidenti D. Eyzenxauerning topshirig‘iga binoan yuqorida ta’kidlanganidek, 
AQSH mudofaa vazirligi qoshida ikkita hukumat idorasi tuziladi; NASA (National Aeronautics 
and Space Administration — Milliy Aerofazoviy ma’muriyat) va ARPA (Advanced Research 
Projects Agency — Ilg‘or tadqiqot loyihalari Agentligi). 
1962-yiIga kelib, RAND Corporation tashkiloti xodimi Pol Bern (Paul Baran) «On 
distributed communication Networks» ma’ruzasida kompyuter tizimlari va tarmoqlarining 
nomarkazlashtirilgan va keng tarqalgan asosda ishlash jarayonini yangilik sifatidajoriy etishni 
taklif qildi. Uning g‘oyasini soddaroq tushuntirish mumkin. Masalan, Vashingtondagi 
kompyuter 
Los-Anjeles 
bilan 
bog‘ianishi 
kerak 
bo‘lsa, 
Kanzasdagi 
kompyuter orqali ulanadi. Agar Kanzasdagi sim zararlangan bo‘lsa, Vashingtondagi 
yo‘naltiruvchi (marshrutizator) ma’lumotni boshqa bir, masalan, Chikagodagi kompyuter orqali 
yuboriladi. Ya’ni, markazlashgan kompyuter tarmog‘ida (A- sxemasi) asosiy kompyuterning 
buzilishi natijasida amalga oshirib bo‘lmaydigan amallar nomarkazlashgan kompyuter aloqasi 
(B-sxemasi) asosida o‘z yechimini topadi. 
Bundan tashqari kompyuter tarmog‘ining ish faoliyati o'zaro aloqani saqlagan holda, bir 
hudud bilan chegaralanmasdan ham keng tarqalgan holatda (C-sxemasi) o‘zaro bog‘langan 
tartibda amalga oshirihshi nazarda tutiladi. 
Bunday shaklda tuzilgan tizimning yoki tarmoqning bir «bo‘g‘ini» ishdan chiqsada, 
(masalan, nishonli yadro hujumi oqibatida) boshqa qismlari bezarar ishini davom ettiraverishi 
mumkin bo‘lardi. Ushbu g‘oyani amalga oshirish uchun olimlar kompyuterlarni maxsus 
dastur va qurilmalar bilan ta’minlash ustida ish olib bora boshladi. Buning ustida amerikalik 
olimlardan Leonard Kleynrok izlanish olib borgan. 
U ARPANET tarmog‘i 1969-yilda ishga tusMrilguniga qadar Massachusets 
Texnologiya institutining talabasi bo‘lgan davrda (1961-yilda) o‘z ilmiy maqolasida 

---

ma’lumotlarni fayllarga bo‘lib, alohida qismlarga ajratgan holda tarmoq orqali yuborish 
imkoniyatini nazariy asoslab bergan va 1969-yilda uning boshchiligida 4,5 metr kabel orqali 
ikki xonadagi hisoblash majmualari o‘zaro birlashtirilib, dastlabki kompyuter tarmog‘i 
vositasida aloqa o‘rnatilgan. 
Endi navbat kompyuterlar o‘rtasida o‘zaro ma’lumot almashinish jarayonini yo‘lga 
qo‘yishga kelgandi. Bugungi kungacha Internet faoliyatining asosi bo‘lmish TCP/IP umumiy 
protokoli bu borada har xil boshqa turdagi kompyuter tizimlarini bir yaxlit tarmoqqa 
birlashtira oldi. TCP/IP ma’lumotlar uzatish protokolining ixtirochilari Robert Kan va Vinton 
Grey Syorflar bo‘lib, ular Leonard Юеупгок boshchiligida Intemetning ibtidoiy namunasi — 
ARPANET tarmog‘i ustida ishlaganlar. Shu sababli bu uch olimni tarixchilar Internetning 
otalari deb ataydi. 
ARPANETning birinchi server - kompyuteri 1969-yilning 1-sentabr kuni Los-
Anjelesdagi Kaliforniya universitetida o‘rnatilgan. Mazkur «Honeywell 516» (ingl. tilida 
«asal qudug‘i» ma’nosini bildiradi) kompyuteri atigi 12 KB operativ xotiraga ega bo‘lgan. 
Hozirda zamonaviy «Pentium 4» shaxsiy kompyuteri operativ xotirasining o‘rtacha hajmi 2 
GB (ya’ni, 2 097 152 KB) ga tengdir, bu birinchi server xotirasiga nisbatan 174 762 marta 
ko‘proq, demakdir. Ilk bor yaratilgan marshrutizator — ma’lumotlarni yo‘naltiruvchi 
uskunaning kattaligi esa hozirda ro‘zg‘orda ishlatiladigan muzlatgichdek bo‘lgan. 
Dastavval Internet tarmog‘i harbiy maqsadlarni ko‘zlab yaratilgan bo‘lsa-da, uning
faoliyati keyinchalik fan va ta’lim sohasida axborot almashish, o‘zaro aloqaga ega bo‘lish 
uchun ishonchli va mukammal ishlaydigan tizim sifatida qo‘llanila bosiladi. Shu o‘rinda 
Internetning asosiy xizmatlarining yaratilishi bilan bog‘liq sanalarga to‘xtalib
o‘tamiz.