7- mavzu: Heliseralilar kenja tipi harakteristikasi va klassifikatsiyasi

Tashqi tuzilishi. O`rgimchaksimonlarning tana bo`g`imlari va bo`limi ari turli darajada rivojlangan. Ayrim vakillari (chayonlar, solpugalar) ning tanasi ko`p sonli bo`g`imlardan iborat. Ular ko`kragining oldingi bo`g`imlari yoki hamma ko`krak bo`g`imlari bosh bo`limi bilan birikib, bittaboshko`krakbo`limini hosil qiladi. Ko`pchilik o`rgimchaksimonlarning qorin bo`g`imlari ham boshko`krak singari qo`shilib ketib, tanasi ikkita yaxlit bo`lim - boshko`krak va qorinni hosil qiladi. Bir qancha o`rgimchaksimonlar (kanalar)ning hamma tana bo`limlari va bo`g`imlari birga qo`shilib ketgan. O`rgimchaksimonlar tanasining tuzil­ishi undagi bo`g`imlar soniga ko`p jihatdan bog`liq.
O`rgimchaksimonlarning olti juft oyoqlaridan birinchi jufti -xelitser­alar va ikkinchi jufti pedipalpalar (jag` paypaslagichlar) ozig`ini ush­lab turadi va maydalashdaishtirok etadi. Ko`pchilik o`rgimchaksimonlar (solpugalar, chayonlar, soxtachayonlar, pichano`rarlar, ayrim kanalar va boshqalar) ning xeiitseralari kalta bo`lib, og`iz teshigining oldingi tomoni­da joylashadi. Xelitseralar uch bo`g`imdan iborat: eng ustki bo`g`imi harakatchan, o`tkir ilmoqni hosil qiladi. Kanalar xelitserasining uchi o`tkirlashgan; tishchasi ikki bo`g`imli o`simtalardan iborat. Pedipal- pabir nechta bo`g`imdan iborat; asosiy bo`g`imidagi chaynovchi o`simtasi oziqni maydalaydi. Pedipalpaning boshqa bo`g`imlari paypaslagich vazi­fasini bajaradi. Chayonlar va soxta chayonlarning pedipalpasi uzun qis- qichga aylangan. O`rgimchaklar va solpugalarda pedipalpalar yurish oy- oqlariga o`xshash bo`lib, sezgi organi vazifasini bajaradi.
O`rgimchaksimonlarda to`rt juft yurish oyoqrarimng hammasi bir xil­da tuzilgan; 6-7 bo`g`imli oyoqlarning uchki qismida timoqlari bo`ladi. Qorin bo `limida oyoqlari rivojlanmagan; ko`pchilik o`rgimchaksimonlarning embrional rivojlanishi davrida dastlab qorin oyoqlari paydo bo`ladi lekin keyinchalik yo`qolib ketadi. Chunonchi ayrim o`rgimchaksimonlarda qorin oyoqlar boshqacha shaklda bo`lib, voyaga yetgan davrda ham saqlanib qoladi. Chayonlar va soxta chayonlarning o`pka xaltasi, o`rgimchaklarning
о`rgimchak bezlari shakli o`zgargan qorinoyoqlardan iborat.
Tana qoplagichi uch qavatli ku­tikula hamda uning ostida joylashgan gipoderma va bazal membranadan iborat. Kutikula yupqa bo`lib, uning tashqi ekzokutikula qavati mumga o`xshash modda lipoproteindan ibo­rat epikutikula bilan qoplangan.