62 Dosya: İstanbul’un Cumhuriyet Dönemi Modern Mimarlık Mirası

DOSYA
İST
ANBUL
’UN CUMHURİYET DÖNEMİ MODERN MİMARLIK MİRASI
7. Yat Kulübü, 
Pampulha, Brezilya, 
1940. 
Mimar: Oscar 
Niemeyer 
(Brillembourg, 
2004: 46).

---

ması bu yapıda tasarımın temel prensibi olmuştur. 
Betonarme taşıyıcı sistem, üst kattaki ahşap döşe-
me ve taşıyıcıları, metal korkuluklar ve taşıyıcıları, 
saçaklar, yağmur suyu olukları ve zincirleri, kayar 
kapılar ve hareketli iç bölmeler, özetle yapıyı oluş-
turan her birim dışarıdan algılanacak şekilde 
detaylandırılmıştır. Tasarımdaki bu tutum, döne-
min yaygın brütalist yaklaşımının bir parçasıdır. 
1970’lere kadar etkisini sürdüren brütalizmde, 
yapıda kullanılan malzemelerin görünürlüğü 
esastır. Malzemeler, iç ve dış mekânlarda, başka 
bir malzemeyle kaplanmadan, “oldukları gibi” 
kullanılır. Bu prensip sayesinde, o güne kadar dış 
mekânda tercih edilmeyen ahşap malzeme, cep-
helerde sıkça kullanılmaya başlamıştır. Giriş cep-
hesinde ahşap malzeme kullanımı beton malze-
meye göre daha baskındır. Birbirine paralel olarak 
konumlanmış ahşap yüzeyler, betonarme strüktür 
ve rampanın metal korkulukları ile kompozisyon 
tamamlanır. İç mekânda ise ahşap ve beton mal-
zemenin birlikte kullanımı dikkat çeker. Hareketli 
ahşap paneller, istendiğinde tek bir mekân elde 
edilmesine olanak tanırken, geniş cam yüzeylerle 
iç-dış bütünlüğü sağlanmıştır. Yapıdaki malzeme 
çeşitliliği, yapının çevresinin tasarlanmasında da 
sürdürülür. Betonarme konsolla deniz tarafına 
doğru genişleyen bahçe, metal korkulukla sınırla-
nır. Betonarme döşemenin altında ise taş duvar 
örgüsü konumlanır. Taş duvara saplanan beton 
basamaklar, üst kottaki bahçeyle, alt kottaki kum-
salı birbirine bağlar. Yalının tasarımı dönemi için 
özgün bir örnek olmakla birlikte, modernizmin 
katı ve steril biçim dilinin kırıldığı ve biçim çeşitli-
liğinin yaşandığı bir döneme işaret etmesi bakı-
mından da önemlidir. Yalıdaki malzeme çeşitlili-
ğinin içinde bir duvarda Füreya Koral’ın imzasını 
taşıyan seramikler yer alır. Modernist biçim dilin-
den uzaklaşılmaya başlamış, ancak mimarlık ve 
sanat birlikteliğine verilen önem bir süre daha 
devam etmiştir.
27
Modernizm, XX. yüzyılın başlarında sadece 
Avrupa’da değil, farklı coğrafyalardaki mimar-
lıklar üzerinde önemli bir etki yaratmıştır. Bu 
etki sayesinde, Batı-dışı mimarlıklar tarafından 
benimsenmiş, farklı coğrafyalarda çok sayıda 
modernist örnek ortaya konmuştur. Türki-
ye’deki mimari üretim de dönemin modern 
mimarlığından etkilenmiş, kayda değer örnekle-
re ev sahipliği yapmıştır. Ancak, az sayıdaki istis-
nai örnek dışında ülkedeki modern mimarlık 
üretimin hayli “temkinli” olduğunu söylemek 
yanlış olmayacaktır. Ülkedeki mimarlıkta cesur 
biçim denemelerine veya strüktürel arayışlara 
rastlamak zordur. Bu yapılar, dönemin kısıtlı 
koşulları çerçevesinde inşa edilen ve modernist 
bir biçim sergileme çabasının öncelikli olduğu 
bir tasarım anlayışının ürünleridir.
Bu çalışmada ele alınan yapıların bir bölümü 
ne yazık ki zaman içinde yıkılmış, yerlerini çok 
katlı apartman blokları almıştır. Türkiye’deki 
modern mimarlık mirasının hatırı sayılır bir bölü-
münün yıkıldığı, kalanlarının ise tehdit altında 
olduğu düşünüldüğünde, ülkenin modern 
mimarlık mirasına dair her çalışma, hızla yok olup 
giden mirası belgelemek açısından önemlidir. Bu 
metnin yegâne amacı ise, modernizme yerel ve 
özgün katkıları olduğu düşünülen yapılara dair bir 
hatırlatma yapmak, modern mimarlık mirası bilin-
cinin oluşmasına katkıda bulunmaktır. 
İdil Erkol Bingöl, Dr., Öğr. Üyesi, İstanbul Bilgi Üni. Mimarlık Bölümü
62 
mimar•ist 2018/2