62 Dosya: İstanbul’un Cumhuriyet Dönemi Modern Mimarlık Mirası

DOSYA
İST
ANBUL
’UN CUMHURİYET DÖNEMİ MODERN MİMARLIK MİRASI
2. Saatçioğlu Villası, 
Anadoluhisarı, İstanbul, 
1960. Mimarlar: Haluk 
Baysal, Melih Birsel 
(Cengizkan, 2007: 111).

---

tir. Saatçioğlu Villası’na benzer biçimde, mev-
cut ağaçlardan biri tasarıma dahil edilmiş, ağa-
cın gövdesi birinci kat döşemesini delerek yük-
selirken, üst katta yer alan yaşama alanının tera-
sında doğal bir gölgelik oluşturmuştur. Yatak 
odaları, mutfak, banyo ve yaşama alanı üst katta 
yer alırken, oturma ve çalışma odaları ile hiz-
metçi odası ve çamaşırlık alt katta çözülmüştür. 
Yapıda sirkülasyonu sağlayan merdivenlerden 
biri, sirkülasyonu sağlayan ana merdiven, bina-
nın girişinden üst kattaki hole çıkarken, servis 
merdiveni olarak kullanılan ikinci merdiven 
binanın arka cephesinden mutfağa ulaşım sağ-
lar. Servis merdiveni konumu nedeniyle ana sir-
külasyon merdivenine kıyasla daha çok vurgu-
lanmıştır. Cephedeki yırtıklar ve yaşama alanı-
nın güney cephesinde yer alan irili ufaklı daire-
sel açıklıklar, iç mekânda ışık oyunları oluşturur. 
Yapının tasarımında modernizmin evrensel 
biçim dili kullanılırken, mekân kurgusunun 
bulunduğu arsaya özgü olmasına çalışılmıştır.
Dönemin modernist yapıları arasında sayılan 
bu yapılar, Le Corbusier’nin modern mimarlık 
tarihindeki öncü yapısı Villa Savoye’nın (1929) 
takipçileri olarak değerlendirilebilir. Biçim, 
mimarlığın önemli öğelerinden biridir; ne var ki 
yapılan karşılaştırmalı okumalarda, benzer biçim 
arayışlarını yüzeysel bir “taklit” olarak ele almak, 
mimari üretim üzerine sağlıklı bir değerlendirme 
yapmaktan uzaklaştırır. Burada sözü edilen ben-
zerliğin, o dönemde etkisi yadsınamaz moder-
nizmin ve Le Corbusier’nin mimarlığına duyulan 
yakınlığın bir yansıması olarak ele alınması ve 
mimarların yere ve programa göre ortaya koy-
dukları özgün yorumlara ağırlık verilmesi kanım-
ca daha sağlıklı bir değerlendirmeye imkân tanı-
yacaktır. Nitekim yapıların biçimlerinde görülen 
benzerlik, birkaç istisnai örnek haricinde plan 
şemalarında görülmez. Modern mimarlığın “ser-
best plan” şeması, bu örneklerde yerini daha 
kapalı bir kurguya bırakmıştır. Cephesine bakıldı-
ğında bütüncül bir hacim kurgusuna sahip oldu-
ğu düşünülen yapıların iç mekânları, işlevlerine 
göre birimlere ayrılmış, serbest plan şemasından 
uzaklaşılmıştır.
Serbest plan şemasına rastladığımız bir 
örnek olarak 
Önal Evi
(1958) ele alınabilir. 
Maruf Önal’ın İstanbul Bayramoğlu’nda ailesi 
için tasarlayıp inşa ettiği ev, farklı plan çözümü 
ile dönemin diğer yapılarından ayrışır. Yapının 
mekân kurgusu, tüm kapalı hacimlerin üst kotta 
yer aldığı, pilotiler üzerindeki bir kütle ile açık 
alan olarak tasarlanan zemin kattan oluşur. 
Zemin kotunda, sadece, üst kottaki kütlenin 
taşıyıcıları ile üst kota ulaşımı sağlayan merdiven 
yer alır. Üst kotta ise 36 m
2
’lik küçük bir yaşama 
alanı tanımlanır. Bu alan, serbest plan çözümüy-
le ele alınmış, böylece yaşama, yatma, çalışma 
gibi işlevler bütüncül bir mekân kurgusu içinde, 
bir arada çözülmüştür. Yapının inşa süreci ve 
organizasyonu da, yapının tasarımını şekillen-
dirmesi bakımından önemlidir. Önal, kısıtlı eko-
nomik koşullar altında inşa ettiği evin tüm 
yapım sürecini tasarlamış, bu sayede birkaç gün-
lük bir süre zarfında yapının inşasını tamamla-
mıştır. Kullanılan beton malzeme yerinde 
dökülmüş, zemin kattaki sabit mobilyalar da 
58 
mimar•ist 2018/2