6-tema: İlimiy informatsiyanı izlew, ja`mlew ha`m qayta islew. Joba

2. Bibliografiyalıq ko`rsetkishler
İlimiy həm texnikalıq ədebiyatlardın` ko`beyiwi og`an baylanıslı«gilt» mashqalasın əhmiyetli etip qoyadı. Bunday gilt bolıp bibliografiyalıqko`rsetkishler– anaw yamasa mınaw printsip tiykarında du`zilgen ədebiyatlardizimi xızmet etedi. Bibliografiya tez pətte o`spekte, ju`zden aslambibliografiyalıq xarakterdegi turaqlı arnawlı basılımlar basıpshıg`arılmaqta. Hər qıylı tu`rdegi bibliografiyalıq basılımlardı tayarlawmenen ko`plegen sho`lkemler: kitap palatası, u`lken kitapxanalar, ilimiy-texnikalıq məlimleme institutları, ko`plegen ilimiy məkemeler həm oqıworınları shug`ıllanadı. Ayırım basılım tu`rinde basılatug`ınbibliografiyalıq ko`rsetkishlerde bibliografiya anaw yamasa mınaw tu`rdeko`plegen kitaplar həm maqalalarda bar. Bulardın` barlıg`ı bibliografiyalıqko`rsetkishlerdin` hər qıylı ekenligin ko`rsetedi. Olar mazmunı, uazıypasıhəm formasına qarap hər qıylı bolıwı mu`mkin.
Bibliografiyalıq ko`rsetkishlerdin` hər qıylılıg`ına baylanıslı hərqanday qənige olardın` hər bir tu`ri boyınsha tu`sinikke de iye bolıwı kerek. Bul jerde ag`ımdag`ı bibliografiyanın` ayrım tiykarg`ı basılımlarınasıpatlama beriledi. Nenin` basılıp shıg`atug`ının baqlap barıw, məselen, Rossiyada Rossiya kitap palatasının`«Letopis`» kompleksine ruxsat etiledi. Bilimnin` barlıq salaları boyınsha broshyuralar həm kitaplarhaqqındag`ı mag`lıwmat«Knijnaya letopis`» te boladı. Hər həptedeshıg`atug`ın bul basılımda ko`rkem həm ilimiy-massalıq, ilimiy ədebiyatlarhaqqında mag`lıwmatlar, sonday-aq, «Trud», «Uchenıe zapiski» tu`rinde dawametip atırg`an basılımlar haqqında mag`lıwmatlar beriledi. Qosımsha basılımda(ayına bir ret basıp shıg`arıladı) məlimleme həm oqıw– metodikalıq, normativlik, instruktorlıq-o`ndirislik, rəsmiy məkemegetiyisli biypul shıg`atug`ın basılımlar, kitaplar shıg`adı.
Dissertatsiyalardın` avtoreferatı ayırım o`z aldına basılım menen shıg`adı. «Knijnaya letopis`»tin` tiykarg`ı basılımında nəzerde tutılg`an kitaplarson`ınan«Ejegodnik knigi Rossii» da shıg`adı. Turaqlı həm dawam etetug`ın basılımlar haqqındag`ı barlıq kereklimag`lıwmatlardı«Knijnaya palata»nın` basılımınan alıw mu`mkin. Ol hər həptede shıg`adı. Al«Letopis` gazetnıx statey» ayına bir ret shıg`adı.
«Letopis` retsenziy» hər kvartalda shıg`adı. Jəmiyetlik pənler boyınsha jan`a ədebiyatlardın` bibliografiyalıq ko`rsetkishlerin jəmiyetlik pənlerboyınsha ilimiy məlimleme institutı basıp shıg`aradı. Bir qatar ag`ımdag`ı bibliografiyalıq basılımlar jan`a shet elədebiyatların baqlap barıwg`a mu`mkinshilik beredi. Məselen, hər aydashıg`atug`ın«Novıe knigi za rubejom» jurnalın ko`rsetiw mu`mkin.
Arnawlı«Obsherossiyskiy svobodnıy katalog zarubejnıx periodicheskix izdaniy» katalogi anaw yamasa mınaw shet el ədebiyatı qaysı
kitapxanada bolatug`ının anıqlawg`a jərdem beredi. Kerekli ilimiy ədebiyattı izlewde kitaplıq bibliografiyalar tiykarg`ıesaplanadı. Hər bir izertlewshi o`zi shug`ıllanıp atırg`an sala boyınshabarlıq mag`lıwmatlardı biliwi shərt. Anaw yamasa mınaw materiallarboyınsha məselelerdi qətesiz sheshiwde olarg`a su`yeniw Erkin bolıwı kerek. Mag`lıwmatlardın` hu`jjetli dəreklerin izlewdegi tıg`ız baylanıslılıq
Katalog, kartoteka, bibliografiyalıq ko`rsetkishler həm məlimleme
basılımların sıpatlawda olardın` barlıq tu`rleri haqqında tu`sinikke iye bolıwdın` əhmiyeti ayrıqsha atap ko`rsetiledi həm olardan mu`mkinshiligi bolg`anınsha ko`birek paydalanıw zəru`r. Biraq bunı hər dayım məsləhət dep tu`siniw mu`mkin emes həm hər qanday jag`dayda barlıq bibliografiyalıq dəreklerge bir payıtta mu`rəjat etiwde qıyın. Jumıstın` ko`p qırlılıg`ı həm ko`lemliligi jag`dayında bul real emes. Sonlıqtan da, barlıq sho`lkemlerde izlewge səykes keletug`ın məselelerdi tan`law usınıs etiledi. Bunday usınıs ku`tə durıs. Biraq«tan`law» so`zinin` o`zi ayırımanıqlıqlarg`a mu`təj boladı. Bir nərsenin` hər qıylılıg`ı haqqında so`z bolg`anda, tan`law haqqında ko`binese usılay delinedi. Bibliografiyalıqdəreklerge baylanıslı həmme nərse quramalıraq. Bul jerde əpiwayı hərqıylılıqtı emes, al quramalılıg`ı, onın` tolıqlıg`ı dərejesi boyınshabelgili bir ierarxiyanın` barlıg`ın ko`riw mu`mkin.
Bunnan tısqarı belgili bir jag`dayda bir-biri menen o`z-ara tıg`ızbaylanıslılıqtı ko`riw mu`mkin. Kitapxana katalogi həm bibliografiyalıqko`rsetkishleri sisteması haqqında biykarg`a so`z etilip atırg`an joq. «Sistema» ataması menen olardın` o`z-ara baylanıslılıg`ı tastıyıqlanadı. Sonlıqtan da olardan paydalanıw qandayda bir sistemag`a boysınıwı kerek. Demek, bibliografiyalıq qollanbanı tan`law haqqında emes, al mag`lıwmattın`hu`jjetli dəreklerin izlew haqqındag`ı izbe-izlik tuwralı aytıw kerek. Usıtiykar arqalı barlıq bibliografiyalıq materiallardı«qatarınan», qaldırmay ko`rip shıg`ıw arqalı izleniw nadurıs dep esaplaw mu`mkin.
Əmeliyat bunın` durıslıg`ın tastıyıqlaydı. Sistemasız izleniw bərhəma ko`pwaqıttı aladı həm usının` menen birge onın` tolıq ekenligi haqqındakepillik bermeydi. Bul tan`lanarlıq nərse emes, sebebi, hətte mamanalımlarda kerekli mag`lıwmatlardı izlewde ratsional joldı tabıw haqqında kem oylaydı. Mag`lıwmattın` hu`jjetli dəreklerin izlewdin` shərtleri həm maqsetleri
sonday dərejede hərqıylı bolg`anlıqtan heshqanday birden-bir sxemanın`bolıwı mu`mkin emes. O`zinin` o`zgeshe sxemasın izlew kerekligi tek birmaqsetti go`zlewde zəru`r həm baqlanıwı mu`mkin: məselen, bir jag`daydabelgili bir tema boyınsha ədebiyatlardın` tolıq dizimin belgilep alıw talapetiledi. Al basqa bir jag`dayda bolsa anaw yamasa mınaw mashqala boyınshazamanago`y jəne əhmiyetli basılımlardı belgilew kerek boladı. Ayrımlarg`a mag`lıwmattın` birinshi dəregin tabıw talap etiledi, basqalar ushın bolsa ekinshi hu`jjetlerdegi materiallardın` o`zi jetkilikli boladı.
Ədebiyatlardı izlewge bolg`an qatnas onı qanday tərtipte u`yreniwgede baylanıslı. Ədebiyat dərekleri olar xronologiyalıq tərtipte ko`ripshıg`ılg`anda, xronologiyalıq tərtipte yamasa qayta tərtipte, yag`nıy dəslep jan`a ədebiyatlar menen tanısılıp, keyin bolsa sənesi boyınsha eski basılımlarko`rilip shıg`ıladı. Qızıqlı tərepi sonda, hər bir jag`daydabibliografiyalıq materiallardın` dizimi olarg`a mu`rəjat etiw tərtibihərqıylı boladı. Bibliografiyalıq ko`rsetpelerge həm kitapxana kataloglarına durıs qatnas jasag`anda, onın` anıq maqsetlerine bola mag`lıwmattın` hu`jjetlidəreklerin izlew sxemasın qıyınshılıqlarsız du`ziw mu`mkin boladı.
3.