6-sinf. Botanika 7-dars: gul

9.1. O‘simlik organlarining o‘zaro va atrof-muhit bilan bog‘liqligi

Yer yuzidagi yashil o‘simliklar qancha ko‘p va xilma-xil bo‘lmasin, ular orasida juda katta umumiylik va o‘xshashlik bor. Bu umumiylik, birinchi navbatda, o‘simlik organlarining hujayralardan tuzilganligidir.

O‘simliklarda tuzilishi o‘xshash va muayyan bir xil vazifani bajaradigan hujayralar yig‘ilib to‘qima hosil qiladi. O‘simliklar esa organlardan tashkil topgan. Ildiz, poya, barg, gul va mevalar uning asosiy organlari hisoblanadi.

Organlardagi umumiylikni ifodalash uchun g‘o‘za misolida ayrim organlarning ishi bilan tanishib chiqamiz.

G‘o‘za o‘qildiz tizimli o‘simlik. U ildiz tizimi orqali suv va unda erigan mineral tuzlarni tinimsiz shimib oladi va poyaga uzatadi. Poya esa o‘z navbatida uni naychalari orqali barglarga o‘tkazadi. Barglarda (fotosintez jarayonida) o‘simlikning o‘sishi va rivojlanishi uchun zarur organik moddalar hosil bo‘ladi.

Organlar o‘rtasidagi bog‘liqlik kurtak, g‘uncha va mevalar misolida yanada yaqqol ko‘zga tashlanadi. Ularning bir holatdan ikkinchisiga o‘tishida ildiz bilan barg juda muhim rol o‘ynaydi. G‘o‘za shonalagandan keyin pastki qismidan yuqoriga qarab gullay boshlaydi. Oldin ochilgan gullarda hosil bo‘lgan ko‘saklar boshqalariga qaraganda ertaroq yetiladi. Qolgan ko‘saklarni ham o‘simlik o‘z navbatida oziq moddalar bilan ta’minlab turadi.

Kuz kelib, o‘simlikning barglari to‘kilib yoki sovuq urib ketmaguncha uning hamma organlari o‘zaro bog‘liq holda o‘sadi va rivojlanadi.

O‘simlikning o‘sishi va rivojlanishi uchun tuproq, suv, yorug‘lik, harorat, kislorod nihoyatda zarur.

Tog‘lardagi archalar hech qachon cho‘lda jazirama qumlarda saksovullar bilan yonma-yon o‘smaydi. Saksovulning ildizi shu qadar mustahkamki, ular oziqa va namlik qidirib, hatto 0,5-1 m li gips qatlamlarini teshib o‘tadi. Yantoqning ildizi esa 25-30 m gacha chuqurlikka tushib, o‘zini yer osti suvi bilan ta’minlaydi.

Yozning eng issiq paytlarida barglarini to‘kib, salqin tushishi bilan yana barg chiqaradigan shuvoq, boyalich kabi o‘simliklar ham bor.

10-DARS: O‘SIMLIKLAR SISTEMATIKASI