6-seminar kimyoviy bog’lanish va uning turlari

metall bog’lanish deb yuritiladi. 

Vodorod bog’lanish. Yuqorida aytib o’tilgan ionli, kovalent, donor-akseptor 

va metall bog’lanishlar kimyoviy bog’lanishning asosiy turlaridir. Bundan tashqari 

vodorod  bog’lanish  hamda  molekulalararo  tortishish  kuchlari  (Vander-Vaals 

kuchlari)  kabi  ikkinchi  darajali  bog’lanishlar  ham  mavjudligi  aniqlangan. 

Orientatsion va dispersion, polyarizatsion kuchlar ham shular jumlasiga kiradi.  

Vodorod  bog’lanishning  asosiy  mohiyati  shundan  iboratki,  biror  modda 

molekulasida  ftor,  kislorod  va  azot  atomlari  kabi  elektromanfiy  elementlarning 

atomlari bilan birikkan bir valentli vodorod atomi yana boshqa ftor, kislorod va azot 

atomlari bilan kuchsiz bog’lanish xususiyatiga ega. Buni quyidagi misollardan oson 

tushunish  mumkin.  Masalan,  HF  da  vodorod  atomi  elektroni  ftor  atomiga  yaqin 

joylashganligi  tufayli  shartli  ravishda  vodorod  atomi  musbat  zaryadga  ega  bo’lib 

qoladi, yani vodorod ioni hosil bo’ladi deyish mumkin.  

Ftor  yoki kislorod  atomining  juft  elektronlari  vodorod  ionini  o’ziga tortadi, 

natijada vodorod atomi ikki tomon-dan bog’lanib qoladi: H-F....H-F....H-F umuman 

(HF); bu yerda n = 2,3,4,5,6 bo’lishi mumkin. Shunday qilib, elektromanfiyligi katta 

bo’lgan  element  atomi  bilan  vodorod  atomi  orasida  vujudga  keladigan  kimyoviy 

bog’lanish vodorod bog’lanish deb yuritiladi.  

Asosiy  bog’lanishlar  energiyasi  84-1042  kj/mol  bo’lgani  holda,  vodorod 

bog’lanish  energiyasi  21-42  kj/molni  tashkil  qiladi.  Molekulalararo  tortishish 

kuchlarining mustahkamligi esa 0,1-8,4 kj/mol atrofida bo’ladi.