6 Mavzu. Yupqa plastinkalardan qaytgan yorug’lik interferensiyasi

68 – rasm
Plastinkaning qalinligi turli nuqtalarda turlicha bo’lib, uning sindirish ko’rsatgichi (n) ga teng bo’lsin. VS va DE plastinka sirtlari orasidagi burchak kichik bo’lib, yorug’lik manbai yetarli uzoqlikda joylashganligi sababli xamda ponasimon plastinkaning kam o’zgarishi tufayli 1 va 2 nurlarning tushish burchaklarini deyarli teng deb olish mumkin, u xolda plastinkaga tushib qaytgan birinchi va ikkinchi nurlar orasidagi optik yo’llar farqi
(5.82)
shartdan topiladi.
Agar bu optik yo’llar farqi quyidagi shartni qanoatlantirsa
(5.83)
Plastinkaning bir xil qalinlikdagi nuqtalaridan qaytgan nurlar maksimumlarini xosil qiladi. Agar optik yo’llar farqi quyidagi shartni qanoatlantirsa
(5.84)
u xolda minimumlar kuzatiladi, bunda (m=0,1,2,3,….) bo’lib u interferension manzara tartibini ifodalaydi.
(5.83) va (5.84) tengliklardan ko’rinadiki maksimum va minimumlarni xosil bo’lishi plastinkaning qalinligiga bog’liq ekan. Yuqorida aytganimizdek plastinkaning bir xil qalinlikdagi nuqtalaridan qaytgan nurlar maksimum yoki minimumni beradi. Shuning uchun ham bunday interferensiyaga teng qalinlikga tegishli interferensiya deyiladi.
Rasmdan ko’rinadiki, qaytgan 1 va 2 nurlar bevosita plastinka yuzasidan uchrashib interferensiyani beradi. Shuning uchun ham bu interferensiyaga sirtda lokallashgan deyiladi. Agar tushuvchi nurlar murakkab bo’lsa, u holda interferension manzara rangli bo’lib plastinka yuzi kamalak rangiga bo’yaladi. Suv betidagi neft yog’ining yupqa plenkasida va sovun pardalarida hosil bo’ladigan kamalaklar shunga misol bo’la oladi. Ko’rinadiki, teng og’ishga tegishli interferensiya qalinligi o’zgarmas (d=const) plastinkaga turli burchak ostida yorug’lik tushishi natijasida hosil bo’lsa, teng qalinlikka tegishli interferension yo’llar esa o’zgarmas burchak ostida plastinkaga tushuvchi parallel nurlardan hosil bo’ladi. Real sharoitlarda, ya’ni yog’ va sovun pardalarida yorug’lik tushish burchagi ham, parda qalinligi ham o’zgaradi, bu holda aralash interferension yo’llar hosil bo’lishi kuzatiladi.