6-mavzu. Nomoddiy aktivlar hisobi nomoddiy aktivlarning umumiy tushunchasi, ularni turkumlarga ajratish va baholash

Nomoddiy ob’ektlar amortizatsiyasini hisoblash qaydnomasi (NMA-3 shakl). 
Korxonalarda nomoddiy aktivlardan foydalanish jarayonida ular o‘zlarining 
dastlabki qiymatini yo‘qotib boradi. Ushbu aktiv-lar buxgalteriya hisobi milliy standart 
qoidalariga asosan nomoddiy aktivda mujassamlashgan iste’mol xusutsiyatlari 
sarflanganda, balans qiymati tegishli summaga kamayib boradi. Bu esa, nomoddiy 
aktivlarning butun foydali hizmat qilish muddatlari davomida qoldiq qiymati chegirilgan 
holda, dastlabki qiymatini xarajatga muntazam o‘tkazish hisobiga amalga oshiriladi. 
Demak, nomoddiy aktivlarga amortizatsiya hisoblanganda, belgilangan me’yorlarga 
asosan «Nomoddiy aktivlariga amortizatsiyani hisoblash qaydnomasi» tuzilishi kerak. 
3. Nomoddiy aktivlarning analitik va sintetik hisobi. 
Nomoddiy aktivlarni buxgalteriya hisobida hisobga olish uchun quyidagi 
hisobvaraqlar ochilgan: 
0410-«Patentlar, nou-xau va litsenziyalar» 
0420-«Savdo markalari, tovar belgilari va sanoat namunalari» 
0430-«Dasturiy ta’minot» 
0440-«Er va tabiat resurslaridan foydalanish huquqi» 
0450-«Tashkiliy xarajatlar»
2
0460-«Franshizalar» 
0470-«Mualliflik huquqlari» 
0480-«Gudvill» 
0490-«Boshqa nomoddiy aktivlar». 
Nomoddiy aktivlarning kirim qilinishi quyidagi ko‘rinishlarda bo‘ladi:

Korxona tomonidan yaratilishi; 
2
Бугунги кунда “Ташкилий харажатлар” номоддий активлар таркибидан чиқарилиб, улар давр 
харажатлари таркибида юритилмоқда. 

---

7 

Boshqa korxonalardan sotib olish; 

Tekinga olish; 

Nomoddiy aktivni muassislar tomonidan korxonaning ustav kapitaliga ularning 
ulushi tarzida yoki aksiyalarning haqini to‘lash hisobiga kiritish. 
Nomoddiy aktivlarni kirim qilishda quyidagi hujjatlar rasmiylashtiriladi: 

Nomoddiy aktivlar korxona tomonidan yaratilganida - nomoddiy aktivni barpo 
etish to‘g‘risidagi shartnoma; korxona rahbarining barpo etilgan ob’ekt to‘g‘risidagi 
hujjatlarga maxfiylik maqomini berish va bu hujjatlardan foydalanuvchilar doirasini 
cheklab qo‘yish yo‘li bilan ob’ektni nou-xau sifatida xizmat yoki tijorat siri rejimini 
ta’minlash to‘g‘risidagi muhofaza hujjati; ob’ektni barpo etishga ketgan xarajatlarni 
tasdiqlovchi hujjatlar; ob’ektni kirim qilib olish to‘g‘risidagi dalolatnoma va baholash 
dalolatnomasi; 

Pulga sotib olingan taqdirda - huquqlar berilganligi to‘g‘risidagi shartnoma, 
amalga oshirilgan to‘lovlarni tasdiqlovchi hujjatlar, qabul qilib olish dalolatnomasi; 

Tekinga olingan taqdirda - huquqlar berilganligi to‘g‘risidagi shartnoma, qabul 
qilib olish dalolatnomasi va baholash dalolatnomasi; 

Nomoddiy aktivni muassislar tomonidan korxonaning ustav fondiga ularning 
ulushi tarzida yoki aksiyalarning haqini to‘lash hisobiga kiritilganida - ta’sis hujjatlari, 
qabul qilib olish dalolatnomasi va baholash dalolatnomasi. 
Tegishli shartnomalar asosida korxona mutaxassislari va chetdan jalb etilgan 
mutaxassislar kuchi bilan barpo etilgan nomoddiy aktivlar ob’ektlari 0830-«Nomoddiy 
aktivlarni sotib olish» hisobvarag‘ining krediti bilan korrespondensiyada 0410-0490-
hisobvaraqlar debeti bo‘yicha haqiqiy tannarxiga qarab nomoddiy aktivlar sifatida kirim 
qilinadi. 
Boshqa korxona va shaxslardan sotib olingan nomoddiy aktivlar 0830-«Nomoddiy 
aktivlarni sotib olish» hisobvarag‘ining krediti bilan korrespondensiyada 0410-0490 
hisobvaraqlar debeti bo‘yicha kirim qilinadi.