6-mavzu. Iste’molchi tanlovi, Daromad va almashtirish samarasi

6.12-rasm. Giffen tovarlari
 
Keys stadi. Giffen tovarlarini izlash 
Oldin har qanday haqiqiy Giffen tovarlari hech o’rganilganmi? Ba’zi tarixchilar, 
kartoshka 19 asrda Irlandiyada kartoshka ocharchilik paytida Giffen tovari bo’lgan deb 
taxmin qilishgan.Kartoshka xalq oziqlanishining katta bir qismi bo’lganda, shunday edi 
kartoshka narxi oshdi, bu holda katta daromad ta’siri bo’lgan. Odamlar o’zlarining past 
turmush standartiga javoban qimmat bo’lgan go’shti iste’molini qisqartirib,asosiy tovar 
kartoshkani ko’proq sotib olishdi. Shunday qilib, kartoshkaning yuqori narxi aslida 
kartoshkagatalab miqdorini ko’tardi deb ta’kidlandi.
Robert Jensen va Nolan Miller tomonidan o’tkazgan tadqiqotlarida Giffen 
tovarlari borligi uchun shunga o’xshash, lekin ko’proq aniq dalillar asosida ishlab 
chiqildi. Bu ikki iqtisodchilar XitoyningHunan viloyatida 5 oy davomida dala tajriba 
o’tkazishdi.Ular tasodifiy tanlangan uy ho’jaliklariga mahalliy asosiy oziq-ovqat 
bo’lgan guruchnisotib olishga subsidiyaga voucher berib, guruch iste’moli qanday 
o’zgarishini o’lchash uchun tadqiqotlarda narxni o’zgartirildi. Ular kuchli 
dalilbo’lgankambag’al uy ho’jaliklari Giffen holatininamoyish etdilar. Guruch 
narxining 
pasayishigavaucher 
subsidiyalariguruchga 
talab 
hajmini 
kamaytirdivasubsidiyaniolib tashlashqarama-qarshi ta’sir qilgan. Jensen va Miller 
"bizningbilimimizningeng yaxshisi, bu birinchi keskin empirik dalil Giffen holati 
bo’ladi" deb yozgan edi.

---

Shunday qilib, iste’molchi tanlovi nazariyasi, talab egri chizig’iniyuqoriga 
yo’naltiradi vaba’zan aslida g’alati hodisa sodir bo’ladi. Natijada, biz birinchi 4-
bo’limda ko’rgantalab qonuni butunlay ishonchli emas. Bu Giffen mahsulotlar juda kam 
debaytish xavfsiz.
Ish haqi ishchi kuchi taklifiga qanday ta’sir qiladi
?
Hozircha, iste’molchi tanlovi nazariyasini biz bir kishi daromadiniikki tovarlar 
o’rtasida qanday ajratishini tahlil qilish uchun foydalandik. Biz shu nazariyani inson 
qanday qilib vaqtni taqsimlashini tahlil qilishda foydalanishimiz mumkin. Odamlar 
vaqtlariningayriminidam olishgava ba’zisiniishlashgasarf qiladi, chunki ular iste’mol 
mollarini sotib olishlari kerak. Vaqt-taqsimotining mohiyatidam olish va iste’mol 
o’rtasidagi tanlovmuammosidadir.
Salli erkin dasturiy ta’minot dizayneriduch kelgan qarorni ko’rib chiqaylik. Sally 
haftasiga 100 soat uyg’oq. U bo’sh vaqtini velosiped uchish, televizor tomosha qilish, 
va iqtisodiyotni o’rganishgasarflaydi. U qolgan vaqtinikompyuter dasturi ishlab 
chiqishgasarflaydi. U dasturiy ta’minot rivojlantirishninghar soatiga u $ 50 oladi va uni 
iste’mol mollari — oziq-ovqat, kiyim-kechak vamusiqa yuklab olishga sarflaydi. Uning 
ish haqi ($ 50) Sally duch keladigan hordiq va iste’mol o’rtasidagi tanlovda aks etadi. 
Dam olgan vaqtida u yutqazadi, ishlashning qo’shimcha har soatida u iste’molning $ 
50ni oladi.
6.13-rasm Salli byudjet sig’imini ko’rsatadi. Agar u barcha 100 soatni dam olishga 
sarflasa,u iste’molga ega emas. U barcha 100 soatiniishgasarflasa, u $ 5000 haftalik 
iste’molga ega,lekin hordiq chiqarishi uchun vaqti yo’q. U haftasiganormal 40-soat 
ishlasa, u 60 soat bo’sh vaqtva $ 2,000 haftalik iste’mol ega bo’ladi.
6.13-rasm Sallining iste’mol va hordiq afzalliklarini tasvirlovchi befarqlik egri 
chiziqlaridan foydalanadi. 
Bu yerda iste’mol va dam olish Sally tanlayotgan ikki “tovarlar” bo’ladi. Sally 
har doim ko’proq bo’sh vaqt va ko’proq iste’molni afzal ko’rgani uchun u quyidagi 
befarqlik egri chizig’idagi nuqtalardan ko’ra yuqoridagi egri chiziqlardagi nuqtalarni 
afzal ko’radi.
Soatiga 50$ ish haqida, iste’mol va hordiq kombinatsiyalaridanSally belgilangan 
nuqta orqali ifodalangan "optimal" ni tanlaydi. Bu byudjet sig’imi chizig’ida yotgan eng 
yuqori I
2
befarqlik egri chizig’i nuqtasi hisoblanadi. 
Endi Sallining ish haqi soatiga $ 50 dan $ 60 ga ortsa nima bo’lishini muhokama 
qilamiz. 6.14-rasm ikki mumkinbo’lgan natijalarini ko’rsatadi. Har bir holda, byudjet 
sig’imi, chap grafikdako’rsatilgan, BC
1 
dan BC
2
ga tashqarigasiljiydi. Jarayonida, 
byudjet sig’imi tik bo’libnarxlarning nisbiy o’zgarishi akslantiradi: Yuqori ish haqida 
Salliboy berilgan bo’sh vaqtning har soati uchun ko’proq iste’mol oladi.
Bu rasmda Sallyning budjeti tasvirlangan bo’lib, iste’mol bilan dam olish hajmi 
o’rtasidagi bog’liqlik ko’rsatilgan. 

---