6-mavzu. Iste’molchi tanlovi, Daromad va almashtirish samarasi

6.13-rasm. Bo’sh ish vaqti uchun qaror 
Sallining afzalliklari, uning befarqlik egri chizig’ida ko’rsatigan, yuqori ish haqi 
qanday qilib iste’mol va bo’sh vaqt bog’liq uning tanloviga javob berishinianiqlaydi. 
Har ikki qismda, iste’mol o’sadi. Hali hambo’sh vaqtningish haqi o’zgarishiga javobi 
ikki hollarda farq qiladi. (a)qismda Salli yuqori ish haqiga javoban kamroq hordiq oladi. 
(b)qismda Salli ko’proq hordiq bilan javob beradi.
Hordiq va iste’mol o’rtasidagi Sallining qarori uning mehnat taklifini belgilaydi, chunki 
ko’proq dam olsa, u kamroq vaqt ishlaydi. 6.14-rasmning har bir qismida, o’ng rasm 
Sallining qarorida nazarda tutilgan mehnat taklifi egri chizig’i ko’rsatilgan. (a)qismida, 
Salliningyuqori ish haqi kam dam olish va ko’p ishlashini ko’rsatadi, bunda mehnat 
taklifi egri chizig’i yuqoriga yo’nalgan. (b)qismda, Salliningyuqori ish haqi ko’proq 
dam olish va kam ishlashni ko’rsatadi, shunday ekan mehnat taklifi egri chizig’i 
“Orqaga” yo’nalgan.
Avvaliga, orqaga yo’nalgan mehnat taklifi egri chizig’iboshqotirmali bo’ladi. 
Nima uchun shaxs kam ishlab yuqori ish haqi olishi kerak? Javob yuqori ish haqiga 
daromad va almashtirish ta’siridan kelib chiqadi.
Birinchi bo’lib almashtirish ta’sirini ko’rib chiqaylik. Sallining ish haqi ko’tarilsa, 
hordiq iste’mol nisbatan ko’proq qimmatroqbo’ladi va bu Sallinihordiq o’rniga 
iste’molgayetaklaydi. Boshqacha aytganda,almashtirish ta’siri Salliniyuqori ish haqiga 
javoban qattiqroq ishlashga undaydi va bu mehnat taklifi egri chizig’ini yuqoriga 
yo’naltiradi.
Endi daromad ta’sir ko’rib chiqaylik. Sallining ish haqi ko’tarilsa, u yuqoriroq 
befarqlik egri chizig’iga ko’tariladi. U oldingiga qaraganda endi yaxshiroqdir. 
Modomiki iste’moli va dam olish, ham normal tovar ekan, u yuqori iste’molini va 
ko’proq dam olishdan bahramand bo’lishni istaydi. Boshqacha qilib aytganda, daromad 
ta’sir kam ishlashga va bumehnattaklifiegri chizig’ini orqaga yo’nalishiga olib keladi. 
Ushbu 6.14-rasmdagi grafiklar iste’molchining ish haqi o’zgarganda qanday 
o’zgarish bo’lishini ko’rsatib beradi. Chap tarafdagi grafik iste’molchining BC1 
nuqtadagi dastlabki budjet chegarasini ko’rsatadi BC2 nuqta esa iste’molchining 

---

iste’mol va dam olishdan tashqari optimal tanlovini ko’rsatib beradi. O’ng tarafdagi 
egri chiziq ishchi kuchi taklifini ko’rsatadi.