6-Mavzu: Iste'mol, jamg‘arish va investisiya funksiyalari Iste'mol va jamg‘arish, ularning grafiklari va funksiyalari

---

6-Mavzu: Iste'mol, jamg‘arish va investisiya funksiyalari 
1. Iste'mol va jamg‘arish, ularning grafiklari va funksiyalari. 
2. Iste'mol va jamg‘arishga o‘rtacha hamda chegaralangan moyillik. 
3. Investisiyalarning mohiyati, grafigi va funksiyasi.
4. Investisiyalar dinamikasini belgilovchi foiz ctavkasidan boshqa 
omillar. Akselerator modeli. 
1. Iste'mol va jamg‘arish, ularning grafiklari va funksiyalari 
Uy xo‘jaliklarining iste'mol xarajatlari (bundan buyon iste'mol deb yuritiladi), 
yalpi talab, yoki YaIMning yakuniy iste'molga ko‘ra tarkibida eng katta ulushga ega 
bo‘lgan komponentdir. 2004 yilda O‘zbekiston Respublikasi Davlat Statistika 
Qo‘mitasining ma'lumotlariga ko‘ra respublikamizda bu ulush 51,7 %ni tashkil 
etgan. Shuningdek, rivojlangan mamlakatlarda iste'mol xarajatlari shaxsiy 
tasarrufdagi daromadning 90 foizdan ortiq qismini tashkil etadi. Shu tufayli ham 
iste'mol xarajatlariga ta'sir etuvchi omillarni, uning o‘zgarish qonuniyatlarini 
o‘rganish muhim ahamiyatga ega. 
Uy xo‘jaliklari tasarrufidagi daromadning iste'mol qilinmasdan qolgan qismi 
ularning jamg‘armalarini tashkil etadi. Klassik maktab vakillari jamg‘arish hajmi 
foiz stavkasining funksiyasi deb qarashsa J.M. Keyns uy xo‘jaliklarining iste'mol 
xarajatlari va jamg‘arishlari hajmini belgilovchi asosiy omil ularning ishlab 
chiqarishda ishtirok etishdan olingan daromadlari deb hisoblaydi. Yanada aniqlik 
kiritsak iste'mol va jamg‘arish hajmini belgilovchi asosiy omil uy xo‘jaliklarining 
ishlab topgan daromadlari, olgan transfert to‘lovlari va to‘lagan soliqlari bilan 
belgilanadigan tasarrufidagi daromadi (DI – disposable income, yoki Yd) 
ko‘rsatkichidir. Makroiqtisodiy nazariyada iste'mol va jamg‘armalar, milliy 
daromad yoki shaxsiy daromadlarning funksiyasi sifatida ham tadqiq qilinadi. 
Ma'lumki, uy xo‘jaligi tasarrufidagi daromad iste'mol va jamg‘arish uchun 
ishlatiladi. Ya'ni, qancha ko‘p iste'mol qilinsa, shuncha kam jamg‘ariladi va 
aksincha. Iste'mol va jamg‘arish o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik har xil daromadga ega 
bo‘lgan shaxslarda bir xil emas: kam daromadga ega bo‘lganlar, odatda, uning 
ko‘proq qismini iste'mol qilib, kamroq qismini jamg‘aradi, lekin daromadlari oshib 
borishi bilan bu nisbat jamg‘arish foydasiga o‘sadi. Bu bog‘liqlikni gipotetik 
ma'lumotlar asosida ko‘rib chiqamiz (4-jadval). 
Tasarrufidagi daromad hajmi 370 shartli birlikka (sh.k.) teng bo‘lganda uy 
xo‘jaliklari iste'moli 375 sh.b.ka teng, ya'ni tasarrufidagi daromaddan 5 sh.b.ka
ko‘p bo‘ladi. Ya'ni uy xo‘jaliklari 5 sh.b.ka teng miqdorda qarz hisobiga yoki 
o‘tgan yillarda to‘plangan jamg‘armalar hisobiga iste'mol xarajatlari qiladilar. 
4-жадвал 
Даромад, истеъмол ва жамғариш кўрсаткичлари 
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)