6 mavzu: Iqtisodiy islohotlar, xususiy mulkchilikning shakllanishi. O‘zbekistonda bozor munosabatlarining rivojlanishi

axborot infratuzilmasi
alohida
ahamiyatga ega. Shu boisdan iqtisodiy faoliyat uchun zarur bо‗lgan axborotlar, 
xabarlar va ma‘lumotlarni tо‗plovchi, umumlashtiruvchi vositalar, firmalar 
vujudga keldi.
Xо‗jalik yurituvchi subyektlarni 
moliya – kredit munosabatlariga xizmat 
qiluvchi
infratuzilma — yangi bank tizimi, о‗z – о‗zini kreditlash idoralari, 
sug‗urta kompaniyalari, moliya kompaniyalari, soliq undirish idoralari, pul 
jamg‗armalari yaratildi. 
Respublikamizda tadbirkorlar va aholini ehtimoli bо‗lgan turli zararlardan 
himoya qiluvchi sug‗urta bozori vujudga keldi. Davlat ishtirokida bozor 
munosabatlariga xizmat qiluvchi 
«О‘zbekinvest»
(1994 yil 13 aprel), 
«О‘zagrosug‘urta» 
(1997 yil 25 fevral),
 «Kafolat» 
(1997 yil 14 mart) kabi uchta 
yirik sug‗urta kompaniyasi tashkil etildi. Kо‗plab xususiy sug‗urta kompaniyalari, 
shuningdek, xorijiy mamlakatlar bilan hamkorlikda ishlaydigan qо‗shma sug‗urta 
kompaniyalari ham vujudga keldi. 2002 yilda sug‗urta kompaniyalarining soni 28 

---

5 
taga yetdi, 2020 yilda 32 ta bo‘ldi, ular moliya bozorida mamlakatimiz fuqarolari 
va tashkilotlariga 150 turdan ortiq yо‗nalish bо‗yicha sug‗urta xizmati 
kо‗rsatmoqdalar.
«Sug‘urta faoliyati tо‘g‘risida»
gi qonunning qabul qilinishi 
(2002 yil 5 aprel), Prezident farmoni bilan 2002 yil 1 fevralidan boshlab sug‗urta 
tashkilotlarining 3 yil muddatga daromad solig‗idan ozod qilinishi 
mamlakatimizda sug‗urta bozorini yanada erkinlashtirish va rivojlantirishga xizmat 
qilmoqda.
Bozor iqtisodiyotiga о‗tish sharoitida 
ish bilan bandlik
masalasi jiddiy 
muammoga aylanadi. Negaki, iqtisodiy tizim о‗zgarayotgan paytda malakasiz 
kishilargagina emas, ma‘lum ixtisosga ega bо‗lgan xodimlarga ham talab 
cheklanadi, ishsizlar toifasi kengayadi. Bunday sharoitda ishsizlar sonining 
kо‗payishiga yо‗l qо‗ymaslik tadbirlari kо‗rildi. 1993 yildan О‗zbekistonda 
Mehnat birjalari paydo bо‗ldi. Respublika «Mehnat birjasi» va joylardagi 225 dan 
ortiq mehnat birjasini о‗z ichiga oluvchi katta tarmoq barpo etildi. Har bir tumanda 
mehnat birjasi tashkil etildi. Ishsizlarni rо‗yxatga olish, ularni kasbini о‗zgartirish 
mexanizmi yaratildi, ishsizlik bо‗yicha nafaqa tо‗lash yо‗lga qо‗yildi. Yangi ish 
о‗rinlarini tashkil etishga e‘tibor berildi. 1993 yilda Respublikada tadbirkorlikni 
rivojlantirish hisobiga 185,1 ming yangi ish о‗rinlari tashkil etilgan bо‗lsa, 1998 
yilda bu kо‗rsatkich 345,9 mingni tashkil etdi yoki 1,8 marta kо‗p yangi ish 
о‗rinlari yaratildi. 2000 yilda faqat kichik va xususiy biznes rivoji hisobiga 
192,5 ming yangi ish о‗rinlari yaratilgan bо‗lsa, bu kо‗rsatkich 2004 yilda 425 
mingdan oshdi. 2003 yil 1 yanvarda iqtisodiyot sohasida band bо‗lganlarning 76,6 
% nodavlat sektor hissasiga tо‗g‗ri keldi. ―2019 yilda O‗zbekistonning ish bilan 
band bo‗lgan aholisining o‗rtacha yillik soni 13,5 million kishini tashkil etib, ish 
bilan ta‘minlanganlar soni har yili o‗rtacha 300 ming kishiga ko‗paygan, mehnat 
resurslaridan foydalanish darajasi 71,2 foizni tashkil qilishi, shuningdek, ish 
o‗rinlarining to‗rtdan uch qismi yuridik shaxsni tashkil etmasdan faoliyatni amalga 
oshiruvchi, ro‗yxatdan o‗tgan kichik biznes, xususiy va yakka tartibdagi 
tadbirkorlik hisobiga yaratilgan‖
1
. 
Iqtisodiy islohotlarning birinchi bosqichidayoq narxlar erkinlashtirildi. Bu 
jarayon ijtimoiy larzalarsiz о‗tdi. Negaki, davlat turli kompensatsiya jamg‗armalari 
tuzdi, bolalar uchun nafaqalar joriy etdi, eng kam ish haqi, pensiya, nafaqalar va 
stipendiyalar muntazam suratda oshirib borildi. 
Narxni erkinlashtirish iqtisodiyotda raqobatchilik muhitini vujudga keltirish 
bilan bevosita bog‗liq. 1992 yil 8 avgustda О‗zbekiston Respublikasining