6-mavzu. Hujayra fiziologiyasi. Reja

Peroksisoma va glioksisomalar.
O'simlik hujayralarida dumaloq shakldagi, 
diametri 0,2-1,5 mkm bo'lgan va elementar membrana bilan o’ralgan granulyar 
matriksli organoidlar uchraydi. Ular mikrotellar deb ham ataladi. Mikrotellarning soni 
hujayradagi mitoxondriyalar miqdoriga yaqin bo'ladi. Har xil fiziologik funksiyalarni 
bajaruvchi ikki tipdagi mikrotellar mavjud. 
Peroksisomalar.
Keyingi yillarda ochilgan organoidlardan biri bo'lib birinchi bor 
1968 yilda Tolbert tomonidan aniqlangan. Ular mayda membrana bilan o'ralgan 
pufakchalardir. Peroksisomalar barglarda ko'p bo'lib xloroplastlar bilan uzviy 
bog'liqdir. Ularda fotosintez jarayonida xloroplastlarda sintezlanuvchi glikolat kislotasi 
oksidlanadi va glitsin aminokislotasiga aylanadi. Bu esa mitoxondriyalarda serin 
aminokislotasiga aylanadi. Yuksak o'simliklar barglari peroksisomalarida yorug'likda 
nafas olish fermentlari hamda katalaza, glikolatoksidazalar ham uchraydi. 
Glioksisomalar.
Glioksisomalar urug'larning unish davrida ko'plab hosil bo'lib 
ularda yog'lar to'planadi. Glioksisomalar tarkibida yog'larni parchalab qandlarga 

---

aylantiruvchi fermentlar ham bor.Peroksisomalar va glioksisomalar fermentlarining 
faoliyati tufayli hosil bo'lgan H
2
O
2
ularda mavjud bo'lgan katalaza fermentining 
faoliyati tufayli parchalanib zararsiz holga o'tkaziladi. 
Sferosomalar.
Ularni avval mikrosomalar deyilgan. Dumaloq, yorug'likni sindirish 
qobiliyatiga ega. Ular endoplazmatik to'rdan hosil bo'ladi va o'ziga lipidlarni ko'p 
to'playdi, ko'pincha ularni lipidli tomchilar ham deb ataladi. Ularda fermentlardan 
lipiza, esteraza, proteaza, RNK aza, DNK azalar uchraydi. Bu organoidda ko'proq 
yog'larni sintezlanishi va to'planishi kuzatiladi 
Mikronaychalar.
Sitoplazmaning tashqi qatlamida naychasimon organoid uchraydi. 
Uzunligi 20-30 nm, qalinligi 5-14 nm. Mikronaychalar bir-biriga parallel joylashgan 
bo'lib hujayra o'qiga nisbatan esa perpendakulyardir. Ular globulyar oqsil, tubilinning 
α va-β monomerlaridan tashkil topgan, membranasi yo'q. Mikronaycha tubulinning 13 
dona subbirligidan tashkil topgan. Sitoplazmaning mikronaycha subbirliklari bir-
biridan ajralib va yig'ilib turishi mumkin. Ularning yig'ilishi uchun muhit pH 
ko'rsatkichi nordon bo'lib, GTF, ATF va Mg
2+
bo'lishi zarur. Ammo past harorat va 
Ca
2+
ionlari miqdorining ortishi mikronaychalar subbirliklarini tarqalishiga olib keladi. 
Mikronaychalar 
yordamida 
sitoplazmaning 
harakati 
sodir 
bo'ladi.O'simlik 
hujayrasining sitoplazmasida aktindan tashkil topgan filament tuzilmalar ham 
mavjuddir. Aktin qisqaruvchi oqsil bo'lib aminokislotalar tarkibi va molekulyar 
massasi bo'yicha muskul oqsillariga yaqindir. U monomer-globulyar oqsil G-aktin 
holida yoki qushaloq polimer zanjir fibrillyar oqsil F-aktin holatida bo'lishi mumkin. 
Aktin mikrofilamentlari mikronaychalar va plazmalemma bilan o'zaro ta'sirda bo'lishi 
mumkin.Mikronaychalar sitoplazmaning eruvchan qismidagi metabolik jarayonlarning 
faol ishtirokchisi bo'lib sitoplazma harakatlantiruvchi kuchining asosini tashkil qiladi.