6-mavzu. Ehtiyoj va qiziqio‘larning psixologik tasnifi. Shaxsning ustanovkasi e’tiqodi va dunyoqarashi. Reja

Shaxsning ustanovkasi yoki anglanilmagan mayllari
Psixologiya fanida xulq-atvor va faoliyatga qaratilgan anglanilmagan
mayllar orasida muayyan darajada tadqiq etilgani ustanovka (ko‘rsatma berish, yo‘l-yo‘riq ko‘rsatish) muammosi shisoblanadi. Ushbu umumiy psixologik masala gruzin psixologi D.N.Uznadze va uning shogirdlari tomonidan keng ko‘lamda o‘rganilgandir. Ustanovka inglizcha set deyiladi, o‘zbek tilida esa ko‘rsatma berish, anglanilmagan mayllar, yo‘l-yo‘riq ko‘rsatish ma’nosida qo‘llanilib kelinadi. Lekin keyingi atamalar uning shaqiqiy moshiyatini, ma’nosini o‘zida mukammal aks ettirmaydi, shuning uchun terminni shech o‘zgarishsiz qoldirsa ham bo‘ladi. Odatda ustanovka deganda, bilish faoliyati bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan eshtiyojni ma’lum uslubda qondirishga ruhiy jishatdan tayyor turishlik tushuniladi. Ustanovka shaxsning o‘zi anglab yetmagan muayyan ruhiy holati yoki maylidir. Bunday holatda shaxs biron bir eshtiyojni qondirish mumkin bo‘lgan ma’lum faoliyatga nisbatan ruhan tayyor turadi. Ustanovkaning mavjudligi va uning qonuniyatlari eksperimental tarzda ta’kidlab o‘tilgan ilmiy maktab namoyandalari tomonidan aniqlangan.
Shaxsning e’tiqodi va dunyoqarashi
Jahon psixologiyasi ma’lumotlarining ko‘rsatishicha, xulq-atvorning muhim motivlaridan biri bo‘lib e’tiqod shisoblanadi. Ba’zi manbalarda unga mana bunday ta’rif berilgan: e’tiqod-shaxsni o‘z qarashlariga, prinsiplariga, dunyoqarashiga muvofiq tarzda qarorga kelishga undaydigan muhim motivlar tizimidir. Boshqa so‘z bilan aytganda, e’tiqod shaklida namoyon bo‘ladigan eshtiyojlarning mazmuni-bu tabiat, tevarak-atrofdagi olam to‘g‘risidagi bilimlar va ularning muayyan tarzdagi tushunilish demakdir. Bu bilimlar falsafiy, estetik, tabiiy-ilmiy nuqtai nazardan tartibga solinsa va ichki uyushgan tizimi tashkil etilsa, u taqdirga shaxsning dunyoqarashi sifatida talqin qilinishi maqsadga muvofiq.
Psixologiya fani dunyoqarashning shakllanish jarayonini tadqiqot qiladi, ijtimoiy tarixiy taraqqiyot hodisalarining to‘g‘ri basholanishini, evolyusion yo‘sinda tarkib topishini, axloqiy prinsiplar, didlar yuz berishini, tabiat hodisalariga va jamiyatning qonuniyatlariga nisbatan qarashlarning shakllanishi qay tariqa yuz berishini va boshqalarni aniqlaydi.