6-Mavzu. Din va demokratiya va mafkura. Aqidaparastlik, ekstremizm va terrorizm

6-Mavzu. Din va demokratiya va mafkura. Aqidaparastlik, ekstremizm va terrorizm

1. 
   Din, demokratiya va mafkura munosabatlar.
   

VII asrda Arabiston yarim orolida vujudga kelgan Islom diniy ta’limoti odamlarni yagona Allohga itoat etish g’oyasini ilgari surar ekan, ayni paytda, arab kabilalarini birlashtirish siyosatini amalga oshirishga kirishdi. 630 yilda Arablar yagona davlatga ( xalifalik) birlashtirilgach, islom ta’limoti davlatning yagona mafkurasiga aylandi.

Islom mafkurasi xalifalik davlatining butun bir maqsadi, ijtimoiy - siyosiy g’oyalarini uzida mujassam etgan mafkura sifatida, nafaqat arablar orasida balki, butun musulmon olamida yangi tsvilizatsiyaga asos soldi.

Xalifalik davlatining barpo etilishi natijasida islom ta’limoti Arabiston yarim orolidan chiqib, boshka mamlaqatlar hududiga ham yoyildi.

Albatta, asrlar davomida uzga diniy qarashlarga ega xalq vakillari tomonidan yangi dinning kabul kilinishi oson kechmagan. Olib borilgan mashakqatli kurashlar natijasida islom ta’limoti yer yuzining muayyan hududlariga tarqaldi. Islom kaergaki kirib borgan bo’lsa, usha yerda markazlashgan davlat, arab alifbosi, tili va adabiyoti shakllandi.

Islom mafkurasi badaviy arab kabilalarini birlashtirib, uzga mamlaqatlar hududiga yoyilish bilan birga, zardushtiylik, nasoro , moniy, buddaviy va kam kabi mahaliy diniy ta’limotlarni ta’qib ostiga oldi. Ayniksa, zardushtiylik bilan bog’liq ibodatxonalar vayron etilib, ularning urniga jome masjidlar kurildi.

Islom ta’limoti asrlar davomida shakllandi, tarakkiy etdi. Ezgu g’oyalar bilan yugrilgan bu ta’limot ko’plab xalqlarning diniy kadriyatlariga aylandi. Agar uni diniy ta’limot sifatida eng sungi va eng mukammal ta’limot deb karaydigan bo’lsak, uning bugungi kungacha odamlar hayotida va jamiyat tarakkiyotida kanchadan – kancha ezgu amallarning ilxomchisi va targibotchisi bo’lganligini anglaymiz.

Islom mafkurasining ezguligi shundaki, u avalombor insonni ukib - o’rganishga, ilm vositasi bilan dunyoni anglashga chakiradi. « Kuron karim» da «ilm » suzidan olingan « alima » (bilmok ) suzining 750 marotiba kayta – kayta kelishi ham bejiz emas. Ta’limotning markazida inson turadi. « Kuroni karim » ning juda ko’p oyatlarida insonni aziz va mukarram kilib yaratilganligi, unga yer va osmondagi barcha unsurlar buysundirib quyilganligi aloxida uktirib utilgan.

Islom mafkurasini o’rganish shuni kursatadiki, « Kuroni karim » islomga xos bo’lgan barcha g’oyalarni, qarashlarni uzida ifoda etgan eng asosiy manba sifatida odob – axloq, ota – ona va karindosh – uruglarga xurmat, miskinlarga muruvvat . yetim – yesirlarga xayr – saxovat, uzgalar xakkiga xiyonat etmaslik va dustlik , birodarlik hamda uzaro hamkorlik singari ezgu g’oyalar mujassamlashgan. « Quron karim » poraxurlik, ugirlik va ichkilikbozlik , kimor, zino, yolgonchilik, giybat va noxak kon tukish kabi buzgunchi illatlarni koralaydi.

Islom ta’limoti asosida jamiyat boshkarilgan, tinchlik, osoyishtalik va adolat g’oyalari ilgari surilgan. SHariat koidalari esa jamiyatning huquqiy asosini tashkil etgan. Amir Temur « … islom dinini yoyib», « shariatni kuvvatladi» , « uz saltanatini shariat bilan bezadi ». Uz davlatini adolat tamoyili asosida ko’rgan soxibkiron uzining islomga bo’lgan munosabatini shunday bayon etgan edi : « sayidlar, ulomo, shayxlar fozillarni uzimga yaqinlashtirdim. Diniy, huquqiy, axloqiy masalalarni o’rtaga tashlab, kimmatli fikrlar bildirishardi. Halol va haromga oid masalalarni men ulardan o’rgandim ». ¹

Ammo tarix xotirasi shuni kursatadiki , islomning ezgu mafkurasidan ba’zan garazli kuchlar uzlarining buzuk maqsadlari yulida ham foydalanishgan. Okibatda musulmon kavmi o’rtasida uzaro ixtilof va

nizolar, hatto urushlar avj olgan, bu esa minglab begunox odamlarning umriga zomin bo’lgan.

2.