|
Siyosatchilar ham odamlar
Iqtisodisodchilar Iste’molchilar xulqini o`rganganida, ular haridor o`ziga eng katta naflilik darajasini beradigan tovar yoki hizmat turini tanlaydi deb faraz qilishadi. Agar iqtisodisodchilar firmalar xulqini o`rganadigan bo`lsa, u firmalarni eng katta daromad olib keladigan hizmat va tovarlarni ishlab chiqaradi deb faraz qiladi. Nima deb o`ylay-siz, iqtisodisodchilar, siyosat bilan ishlaydigan odamlarni qanday qilib o`rganishadi?
Siyosatchilar ham o`z maqsadlariga ega. Siyosatchilar xalqning faravonligi va tin-chligini o`ylab yashashadi va tenglikga harakat qilishadi deb faraz qisak yaxshi bo`lardi. Yaxshi bo`lardiyu , ammo haqiqatga yaqin emas. Xaridorlar va firmalar kabi siyosatchi-lar uchun o`zining manfaati yuqori turadi. Ba’zi siyosatchilar, yana bir bor saylanish umidida xalqga jon kuydirib qattiq harakat qiladi. Ba’zi bir siyosatchilarning jon kuy-dirishiga sabab, nafsdir. Agarda bunga qarshi bo`lsangiz, dunyuning qashshoq davlatla-riga nazar tashlang, va u yerda korupsiyani oddiy holga aylanib qolganini ko`rasiz.
Bu kitob siyosiy nazariyalarni o`rganib chiqmaydi, ammo shuni aytib o`tish kerak-ki, barcha qabul qilinadigan qonunlar odamlar tomonidan qabul qilinadi va ularning barchasi ham jamiyatni o`ylab qabul qilinmagan bo`lishi mumkin.
6.Hulq- atvor iqtisodiyoti
Iqtisodiyot odamni xatti-harakatini o`rganadi lekin bu o`sha tasdiqni qiluvchi ya-gona soha emas. Ijtimoiy fan psixologiyasi odamlar hayotlarida qiladigan tanlovlarga ta’sir ko`rsatadi. Iqtisodiyot va psixologiya sohalari odatda mustaqil ravishda davom etadi,chunki ular turli savollar doirasiga o`z e’tiborlarini qaratishgan. Lekin oxirgi paytda iqtisodchilar asosiy psixologik qarashlarni tushuntirishayotgan hulq-atvor iqtiso-diyoti deb ataluvchi soha paydo bo`ldi. Keling ulardan ba’zilarini ko`rib chiqamiz.
Odamlar har doim ham ratsional emaslar
Iqtisodiy nazariya odamlarni ma’lum xususiyatiga qarab joylashtiradi, ba’zida u Homo ekonomicus deb ataladi. Bu tur a’zolari har doim ratsionaldir. Firma menejeri si-fatida ular foydani maksimallashtiradi, iste’molchi sifatida ular naflilikni maksimallash-tiradi. Ular duch keladigan to`siqlarni inobatga olib, ular ratsional ravishda barcha daro-madlarni va xarajatlarni taqqoslaydi va har doim eng munosib yo`lni tanlaydilar.
Haqiqiy insonlar Homo sapienslardir. Garchi ular ko`p jihatdan ratsional insonga o`x-shasa ham, iqtisodiy nazariyadagi tejamkor insonlar ancha murakkab hisoblanadi. Ular ta’sirchan, sarosimaga tushuvchi, emotsional va kaltabin bo`lishadi.Odam fikr yuritishi-dagi bu kamchiliklar psixologlar uchun asos bo`lib hisoblangan lekin yaqingacha ularga e’tibor berishmagan.
Iqtisodiyot va psixologiya chegaralarini birinchilardan bo`lib o`rgangan Gerbert Si-mon odamlarga ratsional maksimalistlar sifatida emas balki qoniquvchilar sifatida qa-rashni taklif qilgan. Har doim eng yaxshi yo`nalishni tanlagandan ko`ra, ular shunchaki yaxshi bo`lgan qarorni qabul qilishadi. Shuningdek, boshqa iqtisodchilar odamlar faqat “ratsionalga yaqin” yoki ular cheklangan ratsionallikka ega deb taxmin qilishadi.
Odamlar qarorlar qabul qilish izlanishlari odamlar qiladigan doimiy xatolarni ochish-ga harakat qildi. Quyida ba’zi topilmalar:
- O`ziga ishonuvchi insonlar. Tasavvur qiling, sizga bir nechta sonli savollar berishdi. Masalan: BMT tarkibidagi Afrika davlatlari soni, Shimoliy Amerikadagi eng baland tog’ning balandligi va hokazo…
- Odamlar jonli kuzatuvdagi kichik sonlarga juda katta e’tibor berishadi.
Tasavvur qiling, siz X markadagi mashinani sotib olishni rejalashtiryapsiz. Siz uning ishonchliligini bilish uchun X markadagi mashinaning 1000 ta egalari tomonidan ko`rib chiqilgan Xaridor Hisobotini o`qiysiz.Keyin siz X markadagi mashinasi bor do`s-tingiz yoniga borasiz va u sizga uning mashinasi bo`lmag’ur ekanini aytadi. Do`stingiz-ni fikriga qanday munosabat bildirardingiz? Agar siz ratsional fikrlasangiz, siz u faqat sizning sinov ko`rsatkichlaringizni 1000 ta dan 1001 ta ga ko`paytirganiga tushinib ye-tasiz. Lekin do`stingiz hikoyasi ishonarli bo`lgani uchun siz qaror qabul qilishda bunga ko`proq e’tibor berasiz.
- Fikrlarini oz’gartirishni xohlamaydigan insonlar. Odamlar o`zlari allaqachon ega bo`lgan fikrlarini isbotlab berishga o`rganib qolishgan. Bir kuzatuvda subyeklardan ji-noyatchiga o`lim jazosi berilishi kerakmi yo`qmi degan kuzatuv hisobotlarini o`qish va unga baho berish so`raldi. O`qib bo`lishgach, boshidanoq o`lim jazosini tanlagan inson-lar o`zlarining fikrlarida qat’iy qolishgan va boshidanoq o`lim jazosiga qarshi bo`lgan-lar ham o`zlarining fikrlarida qolishgan….
Hayotingiz davomida qabul qilgan qarorlaringiz haqida o`ylang. Bulardan ba’zila-rini ko`rsatib bera olasizmi?
Ahloqiy namuna 401(k) rejasini ya’ni ba’zi firmalar o`z ishchilariga taklif etadi-gan pensiya fondi solig’ini o`rganishda yuzaga keladi. Ba’zi firmalarda ishchilar rejada qatnashishni oddiy anketani to`ldirish orqali tanlashlari mumkin. Boshqa firmalarda ish-chilar to`g’ridan- to`g’ri qabul qilinishadi va anketa to`ldirish orqali rejadan bosh tor-tishlari mumkin. Bu ko`pchilik ishchilar 1- holatdan ko`ra 2-holatda qatnashishni ko`r-satadi. Agar ishchilar mukammal ratsional-maksimalistlar bo`lishganida, ular ish beruv-chilari taklif qilgan majburiyatni bajarmaslikka e’tibor bermasdan pensiya fondining eng muqobilini tanlagan bo`lardilar. …
Do'stlaringiz bilan baham: |
